Teelt

Imker en boekweit. Foto Jan Wittenberg.

Boekweit en huttentut hebben al bewezen een mooie oogst op te brengen. De triticaleteelt (triticale is een graan dat als krachtvoer voor rundvee dient) wordt waarschijnlijk uitgebreid. Einde najaar 2022 worden er nieuwe akkers gecreëerd, zodat er een waar mozaïek ontstaat waarop we, in wisselteelt, naast boekweit en huttentut ook vlas, bonen, rogge en lupine kunnen zaaien.
Na de oogst van de gewassen voor menselijke consumptie worden in het najaar ‘rustgewassen’ ingezaaid, zoals winterrogge, luzerne, rode klaver, rietzwenkgras en Italiaans raaigras. Deze worden enkele malen gemaaid als vers voer voor het vee van onze boer, in de tijd waarin de koeien op stal staan.

Luister ook naar onze eerste podcast.
Hierin komen perceelcoördinator Jan Wittenberg en biologisch dynamisch boer Berend Steenbergen aan het woord: zij schetsen geschiedenis en toekomst van dit perceel.

De podcast is opgenomen op de boerderij van Berend en Wilma. Er komt van alles aan bod. Bijvoorbeeld hoe de geschiedenis van het land wordt meegenomen bij inrichting en teeltplannen, en wat het verschil is tussen biologisch en biologisch dynamisch. Interessant om te luisteren als je wat meer te weten wilt komen over het perceel Onneresch.

Voorbereiding en interview: Marja van Berkel.
Techniek, samenstelling en muziek: Allard Amelink.

Onze boer

Berend Steenbergen.

Onze boer is Berend Steenbergen, eigenaar van een biologisch-dynamisch melkveebedrijf in de Onnerpolder. Door het perceel op de Onneresch te pachten heeft hij, samen met zijn oudste zoon Wouter, nu een gemengd bedrijf met meerdere akkers. De uitbreiding met weidegrond voor het jongvee was zeer welkom en de overgang naar het gemengde bedrijf hebben zij met veel interesse en enthousiasme opgepakt. De boekweit- en huttentutoogst zijn bij hen in de potstal – toch leeg, omdat de koeien de hele zomer buiten zijn – gedroogd en geschoond.
In een van hun schuren heeft zijn vrouw Wilma de winkel ‘Wilma’s Erf’, waar zij rauwe melk van eigen koeien, zelf gekarnde boter, karnemelk, en hangop verkoopt, en vlees van eigen ossen. Sinds maart 2022 heeft ze in haar winkel ook het hele assortiment boekweit- en huttentutproducten van Land van Ons. De winkel is slechts een aspect van hun brede bedrijfsvoering, waarin veel aandacht is voor de verbinding met de omgeving.

Zie ook het interview met Berend en Wilma Steenbergen op deze webpagina.

Interview

Portret van Berend en Wilma Steenbergen, boeren op de Onneresch

Een bewolkte dag eind mei, maar vroeg in de avond helder: de koeien van Berend en Wilma staan gelukkig te zijn in de wei. Wij zitten in ‘het klaslokaal’, een gebouwtje op het erf waar ‘onze’ boeren groepen kunnen ontvangen, o.a. schoolkinderen die via de organisatie Boer op Noord dit prachtige biologisch-dynamische melkveebedrijf kunnen bezoeken. Ze leren er bijvoorbeeld dat melk uit een koe komt en dat mest niet zozeer vies als wel heel nuttig is. Het is maar een van de vele dingen waar dit veelzijdige echtpaar zich mee bezighoudt.

Berend is opgegroeid op deze boerderij, vanaf de tijd van zijn opa al een melkveebedrijf, waar tot in 2009 op gangbare wijze werd geboerd. Berend en Wilma hadden enkele jaren daarvoor het bedrijf overgenomen en met zijn beeldend taalgebruik vertelt Berend dat hij vroeger wel ‘tegen biologisch heeft aangeschopt’. Hij was echter altijd al geïnteresseerd in bodemkunde en had zo zijn vragen bij de rond de eeuwwisseling nog verplichte injectie van drijfmest. Er stonden een boete en twee jaar voorwaardelijke gevangenisstraf op het niet nakomen van die verplichting, maar Berend ontsprong de dans tot drie keer toe dankzij een proefontheffing. De overgang naar biologisch werd mede hierdoor min of meer vanzelfsprekend. Ten gevolge van herinrichting van het landschap en vertrek van een aantal boeren kwam er bovendien grond vrij, die zij toen nog voor weinig geld konden aankopen.

Wilma vertelt dat zij in de begintijd van hun biologisch bedrijf zelf nog niet zo biologisch bezig waren. ‘Ik kocht gewoon goedkope spullen in de supermarkt. Maar je gaat natuurlijk nadenken en inzien dat die dingen niet los van elkaar staan. In een supermarkt kom ik nu bijna niet meer.’

De overgang van biologisch naar biologisch-dynamisch was een volgende logische stap. Ze hadden bezwaren tegen het gebruik van antibiotica, maar in de biologische veehouderij is dit onder voorwaarden toegestaan. Daarnaast levert melk van bd-koeien een wat hogere literprijs op. Hun moderne potstal maakte dat de overgang redelijk gemakkelijk verliep.

Het is nu ruim een jaar geleden dat Berend werd gebeld door Franke Remerie. Land van Ons had het perceel op de Onneresch gekocht en Berend en Wilma werden getipt als mogelijke pachters. Wilma: ‘Van Land van Ons hadden we nog nooit gehoord, maar Franke stond hier een week na dat telefoongesprek bij ons op het erf en toen ging het heel snel.’
Snel ging ook de overgang naar alweer een nieuwe fase, van uitsluitend melkvee naar een gemengd bedrijf: de eerste (boekweit)akker op de Onneresch was eind mei een feit.
Berend ervaart dit niet als een heel grote overgang, ook al heeft hij nu andere machines nodig. In een enkel geval zijn die behoorlijk duur, maar veel kan uitgeruild worden met boeren in de buurt.

Dit voorjaar zijn er twee nieuwe akkers bijgekomen, zodat er nu plaats is voor boekweit en huttentut. Op de derde akker heeft hij triticale gezaaid, een direct antwoord op de zeer hoge graanprijzen ten gevolge van de oorlog in Oekraïne. De triticale zou bij een optimale opbrengst van deze akker in 10% van het krachtvoer voor de koeien kunnen voorzien, maar dat zal dit jaar nog niet lukken. De vogels hebben behoorlijk huisgehouden in het sappige opgekomen groen…

Berend en Wilma onderschrijven de idealen en ambities van Land van Ons. ‘Die passen goed bij de uitgangspunten van biologisch en biologisch-dynamisch boeren. We denken wel dat het goed zou zijn als alle initiatieven op dit gebied, zoals bijvoorbeeld ook Herenboeren en Aardpeer, in de toekomst zouden samenwerken. Bij de ambitie om 15% van de dure landbouwgrond in Nederland in bezit te krijgen is de lat wel hoog gelegd, dat is een forse uitdaging voor Land van Ons en andere partijen.’

Tot slot praten we nog over ‘Wilma’s Erf’, de boerderijwinkel die Wilma heeft opgezet. Ze verkoopt daar melk van eigen koeien, zelfbereide zuivelproducten, eigen ossenvlees en een uitgebreide selectie biologische producten en duurzame huishoudelijke spullen.
Sinds eind maart hebben ook de producten van Land van Ons een plek in haar winkel en deze hebben ervoor gezorgd dat haar vaste klantenkring zich heeft uitgebreid.
‘Met de winkel kan ik uitdragen dat het ook anders kan, en het is een ontmoetingsplek voor gelijkgestemden én voor nieuwsgierigen die voor het eerst eens komen kijken wat dat nu is, al die biologische producten.’

Ze gaan een drukke zomer tegemoet. Het Waterbedrijf Groningen begint binnenkort een project waarvoor het gebruik zal maken van het klaslokaal. Toneelgroep Jan Vos, bekend van bijzondere voorstellingen op locatie, komt bij Berend en Wilma in de schuur hun nieuwe stuk ‘Grond’ repeteren en spelen.

Onze boeren: veelzijdig, geïnteresseerd, altijd bezig met weer iets nieuws, en dat met veel aandacht voor biodiversiteit, duurzaamheid en een goed leven voor hun dieren.

Dorothée Wortelboer

juni 2022

Waar we aan werken

Huttentut. Foto Ingrid Schenk.

In nauwe samenwerking met een aantal bodem- en landbouwdeskundigen en onze boer werken we aan verbetering van de bodem. De Onneresch is, nadat er al duizenden jaren geboerd was, in een recent verleden ingrijpend veranderd. Een deel werd honderd jaar geleden afgegraven ten behoeve van de aanleg van een spoorwegemplacement, en de laatste zeventig jaar was de es uitsluitend als weide- en hooiland in gebruik. Specifiek hebben we de volgende doelen:
• landbouw als duurzame, natuurinclusieve grondgebruiker en lansdschapsbeheerder
• toekomstig, klimaatbestendig waterbeheer
• educatie en verbinding met de omgeving

Op die delen van de es die daar qua bodem geschikt voor zijn, zijn inmiddels drie akkers gecreëerd. Er komen nog twee à drie akkers bij, in principe voor gewassen voor menselijke consumptie (zie Teelt). Deze akkergewassen zorgen voor een verbetering van de bodem en bevorderen de biodiversiteit. We realiseren ook bloemrijke akkerranden, ingezaaid met een inheems mengsel. We laten de resterende weidegrond zich ontwikkelen tot een bloem- en kruidenrijk grasland voor het jongvee van onze boer. Er worden enkele solitaire bomen geplant die schaduw voor het vee kunnen bieden.
Centraal gelegen op de Onneresch ligt Het Veentje, een pingoruïne uit de laatste ijstijd. De bodem bestaat nog uit een meters dik veenpakket. Om te voorkomen dat de bodem door ontwatering verder inklinkt en er broeikasgassen vrijkomen, gaan we de waterstand op dit perceel omhoog te brengen.
De zogenaamde overhoeken op de es zijn bestemd voor divers, o.a. vruchtdragend struweel, dat zowel een landschappelijke functie zal hebben als een goede schuil- en foerageerplaats voor vogels, insecten en kleine zoogdieren biedt.

Inzaaien akkerranden. Foto Ingrid Schenk.

Zie verder

– Beheerplan Onneresch.
– Ruimtelijke analyse.
– Open Dag 2022.
– ROEG, RTV Drenthe, ‘Land van Ons koopt en beheert grond om biodiversiteit te bevorderen’.
– Pingo Onneresch hersteld.
– Jaarverslag Onneresch 2023