Landbouwkundige Henk Breman uitte in een opinie bijdrage in NRC zijn afkeer van biologische producten en pleitte voor een slim gebruik van kunstmest. Peter Brul en Janneke Hoekstra stellen in dit opinieartikel daartegenover dat Breman slechts een beperkt deel van het landbouwvraagstuk ziet. Volgens hen moet landbouw worden beoordeeld in een lange termijn ecologische en sociale context.  

Kunstmest: hoge opbrengst, verlies aan biodiversiteit 
Henk Breman vertegenwoordigt de technologische landbouwvisie die sinds de jaren zestig dominant was in Nederland. Deze benadering ging uit van het idee dat kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen, mits goed gedoseerd, de hoogste opbrengsten opleveren. Maar deze aanpak blijkt ook te leiden tot verlies van biodiversiteit en landschap, aantasting van bodemkwaliteit, water- en luchtvervuiling en een sterke afname van het aantal boeren. Steeds meer boeren wenden zich daarom tot biologische methoden om het bodemleven te herstellen. 

Biologische landbouw is geen nostalgische terugkeer naar het verleden 
Landbouwkundigen zoals Breman, hebben hun hele loopbaan gewerkt vanuit een agrotechnologische ideologie. Voor hen vormt de biologische landbouw, die kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen afwijst, een bedreiging van hun levenswerk. Toch is biologische landbouw geen nostalgische terugkeer naar het verleden, maar een systeem dat streeft naar kringlooplandbouw en behoud of verbetering van bodemvruchtbaarheid, water- en luchtkwaliteit. 

Gezondere omgeving 
Dat heeft ook zijn weerslag op de directe leefomgeving: bij omwonenden van biologische landbouwbedrijven hoeft de was niet naar binnen en de ramen hoeven niet gesloten wanneer er gespoten wordt. Biologische teelt is niet alleen milieuvriendelijker, maar ook gezonder en aangenamer voor mens en omgeving. 

Sociale dimensie van biologische landbouw 
Daarnaast omvat biologische landbouw ook sociale dimensies. In Brul’s internationale werk heeft hij met veel boeren samengewerkt om biologische teelt te combineren met eerlijke handel (fair trade), vaak in zogeheten biodiversiteits-hotspots. Door gebruik te maken van o.a. groenbemesters, recycling en betere bewaarmethoden èn betere aansluiting op de afzet, wisten veel boeren in tropische regio’s hun gezinsinkomen met tientallen procenten te verhogen. Deze aanpak zorgde voor duurzame productie én behoud van waardevolle ecosystemen. 

In tegenstelling tot de monoculturen die voortkwamen uit de technologische landbouw bevordert de biologische landbouw agro-biodiversiteit. Zo worden halfschaduw gewassen als koffie, cacao en bananen geteeld in combinatie met bomen die schaduw, bescherming en natuurlijke voeding bieden. De gangbare teelt van deze gewassen in monoculturen begint inmiddels vast te lopen, met ziektes, te lage inkomens voor de boeren en geringe mogelijkheden om de eenzijdige systemen aan klimaatverandering aan te passen. 

Landschapsherstel 
In Nederland zien we de negatieve gevolgen van de grootschalige monoculturen terug in het verdwijnen van landschapselementen zoals heggen en hagen, die essentieel zijn voor vogels en insecten. Burgerinitiatieven als Land van Ons, HoogHeggen en Meer Bomen Nu, herstellen de schade door opnieuw landschapselementen in het boerenland aan te brengen. 

Biologische landbouw biedt meer toekomstbestendige balans 
Biologische landbouw in Nederland heeft vaak lagere opbrengsten per hectare – gemiddeld 10 tot 30 procent minder dan gangbare teelt. Dat komt deels door de hoge grond- en arbeidskosten en de sterke exportoriëntatie van Nederland, waar de nadruk ligt op lage prijzen. De maatschappelijke kosten van intensieve landbouw zijn echter hoog: verlies van natuur, vervuiling en uitputting van hulpbronnen. Biologische landbouw biedt een meer toekomstbestendige balans tussen productie, inkomen en milieu. 

Sluiskil 
Een bijkomend nadeel van kunstmestgebruik is dat de productie ervan veel energie kost en vervuiling veroorzaakt. De kunstmestfabriek in Sluiskil is een van de grootste energieverbruikers van Nederland. Biologische boeren gebruiken stikstofbindende gewassen zoals klaver, veldbonen en lupine in plaats van stikstof uit kunstmest. De aandacht voor natuur, milieu en sociale effecten is sterk in de biologische landbouw. Het hele systeem van certificering is bedacht (door boeren!), voor de communicatie met consumenten. 

Landbouw van de toekomst is begrijpen van het geheel 
Kortom, de landbouw van de toekomst draait niet om technologische trucs, maar om het begrijpen van het geheel: de samenhang tussen ecologie, economie en samenleving. Biologische landbouw is de logische, duurzame richting – in Nederland én wereldwijd. 

Peter Brul is landbouwkundig adviseur van Land van Ons. Hij was biologisch boer, medeoprichter van de landbouw- en voedingsafdelingen van het Louis Bolk Instituut, mede-grondlegger van certificering van biologische producten (EKO-merk, SKAL) en heeft met zijn team van Agro Eco Consultancy in meer dan 70 landen honderdduizenden boeren geassisteerd bij marktgerichte omschakeling naar biologische productie. 

Janneke Hoekstra is bioloog en oud-bestuurslid Biodiversiteit van Land van Ons