Waarom monitoren we? 

Het doel van Land van Ons is herstel van biodiversiteit en landschap op het boerenland. Daar werken we samen met vrijwilligers en pachters hard aan. Maar hoe weten we nu of we dit doel bereiken? We zien meer vlinders, mooie hagen, en meer weidevogels. Maar om echt te weten of onze aanpak werkt, is monitoren nodig. Gelukkig zijn er veel vrijwilligers die bereid zijn om op de percelen diverse soorten planten en dieren te tellen, zoals regenwormen. In dit artikel praten we met Matty Berg, Team Biodiversiteit en Landbouw over monitoren en het belang hiervan. 

Regenwormenfestival 
Om even een misverstand uit de weg te helpen: monitoren is zeker geen saai werk. Het kan op een speelse manier én samen met onverwachte bondgenoten. Elk jaar organiseert Matty Berg op een laagveenlocatie een Regenwormenfestival. Matty: “Ik ga dan naar een locatie waarvan ik veel data wil verzamelen. Om te weten hoe graslandbeheer invloed heeft op het aantal regenwormen. We nodigen dan verschillende partners uit: onder andere onderzoekers, boeren, beleidsmedewerkers en burgers. Zij aan zij met hun handen in de bakken met veengrond praten ze over van alles en nog wat en tellen ondertussen regenwormen.” Leuk idee om dit op meer percelen te organiseren. Ook om met kinderen te doen.  

Landelijk Team Biodiversiteit en Landbouw  
Bij Land van Ons zijn zo’n 350 vrijwilligers actief. Veel daarvan zijn actief op een perceel in hun directe omgeving. Daarnaast zijn er vrijwilligers die werken aan onze doelstelling in landelijke teams. Zo ook Matty Berg. Hij leidt het team dat mede bepaalt wat er op nieuwe percelen gaat gebeuren, in afstemming met de pachters. Hij is ook lid van het landelijk Team Biodiversiteit en Landbouw (voorheen Team Biodiversiteit en Beheer, TBB). Matty Berg is hoogleraar aan de Vrije Universiteit. Hij richt zich als ecoloog met name op de bodemfauna. In het Team Biodiversiteit en Landbouw werkt hij samen met onder andere. Leo Soldaat aan de monitoring en het beheer van onze percelen. Dé man dus om ons alles te vertellen over monitoren. 

Belangrijke informatie 
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: waarom is monitoren nu zo belangrijk? Matty: “We meten de soortenrijkdom om te laten zien dat onze aankoop én ons landbouwbeheer positief uitpakt voor de biodiversiteit. We moeten laten zien dat dit werkt aan onze deelnemers die voor dit doel geld investeren. Het is ook belangrijk om potentiële deelnemers te werven en andere financiers te betrekken bij Land van Ons. Ook voor de pachter is het belangrijke informatie. En natuurlijk ook voor ons als team.” 

Nulmeting 

Om te weten of je vooruitgang boekt moet je wel weten hoe het staat met de biodiversiteit als we een perceel aankopen. Matty: “Daarvoor doen de perceelteams eerst een nulmeting. Wat is het startpunt? Wij helpen de percelen met gegevensverzameling en bij het maken van een beheer- en inrichtingsplan. Op de percelen treffen vrijwilligers maatregelen en gaan we anders boeren. Door te monitoren weten we of een ingreep echt werkt. Of dat we moeten bijsturen om een doel te bereiken. Door het meten krijg je daarover meer inzicht. Mensen zien verandering, maar Land van Ons wil de verandering met cijfers onderbouwen.’ 

Soortentelling 
Matty:” Eigenlijk zijn er 3 vormen van monitoring: Allereerst de soortentelling. Dan tel je het aantal soorten, bijvoorbeeld regenwormen. We hebben hiervoor onze protocollen. Als je de tellingen van soorten volgens de protocollen jaarlijks volhoudt, heb je een heel goed beeld van de ontwikkeling. Dan kun je door de tijd volgen wat er gebeurt op je perceel. Als je een verandering in beheer doorvoert waarvan je wilt weten hoe dit uitpakt voor regenwormen dan moet je deze tellingen wel een aantal jaren volhouden. Op de korte termijn kunnen we geen veranderingen op deze manier aantonen. 

Monitoren op de maatregelen 
De tweede manier van monitoren is op de ingreep. Van allerlei maatregelen en landschapselementen is bekend dat ze leiden tot meer biodiversiteit. Als er bij aankoop alleen grasland is en na een jaar heeft Land van Ons daar natuurvriendelijke oevers aangelegd, of wilgen geplant of een poel gegraven, dan kun je dat ook beschrijven. Je weet dat deze ingreep leidt tot meer biodiversiteit. Hiermee kun je snel voortgang ‘laten zien’ in het bereiken van biodiversiteitdoelen. 

Basiskwaliteit Natuur 
De derde methode is de Basiskwaliteit Natuur score: de BKN-score. Met de webapp SoortenKijker zie je welke soorten er in een bepaald gebied zouden moeten voorkomen en welke soorten door vrijwilligers zijn geteld in Waarneming.nl. Je krijgt dan een BKN-score, van laag (E) naar hoog (A). Als bijvoorbeeld 100 van de 200 soorten zijn gescoord dan heb je een BKN-score D. Sommige percelen van Land van Ons krijgen een B. Dat is best wel hoog.  

Compleet beeld verandering biodiversiteit 
Op dit moment wordt eraan gewerkt om de grenzen van de percelen op te nemen in Waarneming.nl. De schatting wordt dan een stuk preciezer dan nu kan. Op basis van deze drie methoden samen kun je een vrij compleet plaatje maken van de biodiversiteitverandering per perceel.” 

Het landelijk Team ondersteunt de percelen. Hoe doen jullie dat? 
Matty: ‘We helpen bij de opstart van het monitoren bij een nieuw perceel. Bijvoorbeeld door nieuwe perceelteamleden te introduceren bij ervaren vrijwilligers op nabijgelegen percelen. Hierdoor kunnen zij leren van de aanpak en ervaringen van die teams en praktijkvoorbeelden overnemen. De meeste percelen hebben een of meer vrijwilligers die verantwoordelijk zijn voor de monitoring. Vanuit TBL hebben we voor elk perceel een aanspreekpunt, die kan meedenken over de aanpak van de monitoring. We vragen per jaar aan de perceelteams wat ze gaan monitoren en of ze hulp nodig hebben. Zo hebben we overzicht en kunnen we vragen of plannen zijn gelukt. 

Plannen voor vliegende keeps 
WanneerTBL de monitorgegevens van de perceelteams binnen krijgt, analyseren we deze. Wij kunnen zelf de gegevens per perceel uit Waarneming.nl halen, dus snel een analyse doen voor een perceel. Tot slot hebben we ook nog het plan om vanuit TBL met een regionaal team van één of twee mensen te gaan werken. Deze kunnen dan nieuwe teams helpen als vliegende keep bij het opzetten van de monitoring.”