Na de boeiende artikelen over de bodem die dezer dagen in de landscoop en de website verschenen wil je je wellicht nog verder verdiepen of laten inspireren. We tippen een paar goede films en boeken om samen met vrienden en kinderen te lezen, bekijken en bespreken. Vind je dit leuk en/of nuttig? Laat het ons weten, dan gaan we in de toekomst vaker boeken en films bespreken. 

En natuurlijk zijn we reuze benieuwd naar jullie suggesties voor nog veel meer goede titels! 

Fantastic Fungi (film) 

Deze film is geheel gewijd aan de schimmels en hun vruchten, de paddenstoelen. Schimmels zijn onmisbare schakels in de voedselkringloop omdat ze dood weefsel composteren. Daarmee komen voedingsstoffen vrij zodat ze opnieuw gebruikt kunnen worden door andere organismen. Schimmels vormen daarnaast het communicatienetwerk onder de grond. Waarschijnlijk herken je de afkorting WWW van websites op het internet? Bij schimmels staat deze voor deze het Wood Wide Web, omdat bomen en andere planten via deze ondergrondse verbindingen informatie en voedingsstoffen uitwisselen en elkaar daarmee helpen.  
De film toont daarnaast vele toepassingen van schimmels voor nieuwe materialen en medicijnen. Een ander hoogtepunt vormen de hallucinant mooi gefilmde beelden van de oneindige variatie aan paddenstoelen.  Een kleine waarschuwing: in de film wordt uitgebreid de lof gezongen van psilocybine als bewustzijnsverruimende stof. Ouders met bedenkingen kunnen de film beter samen met hun kinderen bekijken. 
Fantastic Fungi is te zien op Netflix.

Uit de shit (boek)

Nederland zit op een stikstofslot waar we maar niet uit kunnen komen, zo lijkt het. Woningbouwprojecten liggen stil; fabrikanten klagen dat ze de geplande vergroening van hun productieprocessen niet kunnen invoeren wegens gebrek aan stikstofruimte; en het Landbouwakkoord is geklapt. Wat nu?  
Correspondent-journalist Thomas Oudman bepleit in dit zeer leesbare boek een manier waarop we het stikstofprobleem in Nederland kunnen aanpakken zonder dat het tot een onaanvaardbare verslechtering van de levens van onze boeren leidt. Koren op onze molen dus. (Zie ook de bespreking op onze website.)
In het kort gezegd kunnen we dit voor elkaar krijgen door het sluiten van de stikstofkringloop. Dat betekent: niet meer stikstof toevoegen dan het systeem aankan. Daarvoor moeten we stoppen met kunstmest en met het bijvoeren van vee met krachtvoer. De bodem en het bodemleven kunnen dan herstellen en het stikstofoverschot dat onze kwetsbare natuur bedreigt zal geleidelijk verdwijnen. Een belangrijke bijkomstigheid is dat stoppen met de invoer van krachtvoer uit Zuid-Amerika betekent dat er minder Amazonebos gekapt hoeft te worden voor de aanleg van soja-plantages.  
Om deze verandering in ons voedselproductiesysteem te laten slagen, is wel nodig dat we accepteren dat de productie van melk en vlees daalt. Maar daartegenover stijgt de opbrengst aan biodiversiteit, schone bodem en lucht en water, evenals de belevingswaarde van het landschap. Dat zijn ook allemaal producten van een boerderij, maar een boer kan er onder de huidige regelgeving maar zeer beperkt geld mee verdienen. Met aangepaste regelgeving en financiering kan een goed verdienmodel  voor veel boeren worden bereikt.

Verweven Leven / Entangled Life (boek)

Dit boek van de Britse bioloog Merlin Sheldrake gaat net als Fantastic Fungi over de onmisbare rol van schimmels.  In de bodem fungeren ze als afvalverwerker, maaltijdservice en social media-platform ineen. Dat doen ze door middel van mycorrhiza, een netwerk van schimmeldraden in. combinatie met plantenwortels.  
De planten en schimmels blijken in een hechte samenwerking verbonden. Bomen produceren via fotosynthese suikers die ze met de schimmels ruilen voor fosfor en stikstof uit de bodem. Beide organismen profiteren hiervan. Sterker nog: zonder die samenwerking, die ongeveer 400 miljoen jaar geleden begon, zouden ze niet bestaan.  
Schimmeldraden slaan ook koolstof stabiel op in de bodem. Wetenschappers schatten dat wel 70% van de koolstof die bomen vastleggen in de bodem wordt gefixeerd. Verder fungeren de schimmeldraden als communicatieplatform: als er een bedreiging zoals vraat is voor een boom kan de informatie daarover via de draden gedeeld worden. Andere bomen reageren daarop door zelf beschermende chemische stoffen aan te maken die hun bladeren bitter en minder aantrekkelijk maken.  
Het boek eindigt met een prachtig en hoopvol hoofdstuk over wat wij van schimmels kunnen leren aan de hand van – onder andere – zelfgemaakte appelcider. Misschien, betoogt de auteur, kunnen schimmels ons inspireren om nog veel meer dan nu samen te werken met elkaar en met de andere levende wezens. Het oude idee van de scheiding tussen mens en natuur berust op onjuiste waarnemingen. Coöperatie is, meer dan concurrentie, een bron van bestaan en vooruitgang, zowel lichamelijk, intellectueel als moreel. Hoog tijd dat we ons daarnaar gaan gedragen.

Olle de Regenworm  (boek)

Dit fantasierijke verhaal van Rosa Vitalie beschrijft voor wat jongere kinderen het leven van een regenworm en zijn familie. Het is een kleurrijk boek en heeft ook zoekopdrachten. Al voorlezend- en spelenderwijs leren kinderen zo veel over het leven van de wormen en van een aantal andere dieren die met wormen samenleven, zoals vossen, dassen en vogels. 

Mevrouw Mol (boek)

Het kinderboek Mevrouw Mol en andere (niet zo heel vreemde) figuren werd door de stichting Onder Het Maaiveld ontwikkeld om kinderen in de basisschoolleeftijd het bodemleven te laten ontdekken.  
Het boek is geschreven door Janneke Schotveld en beschrijft het leven van Julan die in de saaiste straat van Nederland woont. Maar dan komt er een nieuwe buurvrouw, mevrouw Mol. Samen met zijn zusje en met een vriendin gaat hij bij haar op bezoek. En dan beginnen er vreemde dingen te gebeuren. Het boek laat kinderen kennis maken met de vele dieren die in de bodem leven. Ze leren ook waarom het zo belangrijk is dat de bodem en de grond gezond zijn.

Op de website Onder het maaiveld zijn – heel duurzaam! – het digitale boek en poster gratis te downloaden. Op de pagina van de Bodemdierendagen (even doorklikken op de link) staan allemaal leuke activiteiten om samen met je kinderen nog meer te ontdekken over het bodemleven in je eigen omgeving. Dus na het voorlezen; laarzen aan en lekker naar buiten! 

Anne Michiels van Kessenich