Het belang van biodiversiteit
Landbouw en biodiversiteit: een prima combinatie!
Eten produceren en goed zijn voor de biodiversiteit. Het kan, en het móet.
Meer dan 65% van de Nederlandse bodem gebruiken we voor landbouw. Landbouw beschermde eeuwenlang de biodiversiteit. Denk bijvoorbeeld aan de belangrijke functie van Nederland voor weidevogels. Maar ook de gemengde bedrijven, met zowel akker- als veeteelt en de afwisseling in (bloeiende) gewassen zorgden voor een gezonde biodiversiteit in en op onze landbouwgrond.
De afgelopen tientallen jaren holt de biodiversiteit in ons land, en wereldwijd, achteruit. Door het gebruik van kunstmest, pesticiden en monoculturen is deze afname in de landbouw het grootst. Ecologische landbouw is dus ontzettend belangrijk voor het herstel van biodiversiteit in Nederland.
Kort gezegd is biodiversiteit de variatie in alles wat leeft op aarde. Meestal denkt men daarbij aan soortenrijkdom: soorten van planten, dieren, micro-organismen, etc. Maar ook binnen de soorten is de variatie aan eigenschappen erg groot.
Voor een gezonde biodiversiteit is een grote variatie in leefomgevingen heel belangrijk. Elk type leefomgeving heeft zijn eigen samenstelling van soorten die er kunnen leven, en samen vormen ze ecosystemen.
Biodiversiteit en gezonde ecosystemen vormen de basis voor onze gezondheid, voedselzekerheid, kwaliteit van leven en economie.
Alle planten en dieren, alle organismen, zijn afhankelijk van de andere soorten in hun ecosysteem en ook van de omgeving waarin ze leven. Dit geldt ook voor de mens.
Veel van de wisselwerkingen tussen organismen en hun leefomgeving hebben te maken met de voedselketens, dat wil zeggen ketens van eten en gegeten worden, waarbij elk organisme een voedselbron is voor een volgend organisme.
Duurzame voedselproductie is alleen mogelijk in een soortenrijk ecosysteem. Denk bijvoorbeeld aan insecten die nodig zijn voor de bestuiving, roofvogels die muizenplagen voorkomen, bodemdiertjes die de bodem vruchtbaar houden.
In veel ecosystemen op aarde neemt de variatie in soorten (de biodiversiteit) sterk af. Dit bedreigt het leven en de voedselvoorziening voor miljoenen soorten, inclusief de mens.
Wereldwijd staat de biodiversiteit onder druk. In Nederland is van het aantal inheemse planten en dieren soorten dat we in 1900 hadden, minder dan de helft over.
We zijn daarmee het land met de grootste afname in biodiversiteit van heel Europa. De gezondheid van ecosystemen waar alle leven van afhankelijk is, gaat sneller achteruit dan ooit tevoren in de geschiedenis van de mensheid.
En hoe is de situatie in landbouwgebieden? In Nederland is al jaren sprake van een steeds verdere afname van soorten boerenlandvogels en dagvlinders in het agrarische gebied (CBS et al. 2018). In de periode 1990-2013 is in het agrarisch gebied de omvang van de populaties van diersoorten gemiddeld met 40% gedaald (WNF, 2015).
De belangrijkste oorzaken van de achteruitgang zijn veranderingen in landgebruik (waaronder het gebruik voor intensieve landbouw en voor de uitbreiding van steden), klimaatverandering, milieuvervuiling, het geïsoleerd raken van leefgebieden, overbejaging, groei van gemotoriseerd vervoer en toerisme en de opkomst van invasieve soorten. Ingrepen in waterwegen, zoals het afsluiten van zeearmen, kanaliseren van beken en plaatsen van stuwen, versterken deze achteruitgang.
In Nederland speelt de huidige manier van voedselproductie in de intensieve landbouw een belangrijke rol bij het verlies van biodiversiteit.
De focus ligt bij intensieve landbouw op een zo groot mogelijke productie, waarbij intensief gebruik wordt gemaakt van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen (pesticiden) en de grondwaterstand verlaagd wordt. Daarbij komt de kwaliteit van de bodem zwaar onder druk te staan door verzuring, vermesting, verdroging en verdichting. Ook zorgt het jarenlang kweken van hetzelfde gewas voor verarming en kwetsbaarheid van de bodem. Gevolg van dit alles is dat de bodem uitgeput raakt. Daarnaast stoot de intensieve landbouw erg veel schadelijke stoffen uit naar lucht, bodem en oppervlaktewater, waardoor ook omringende natuurgebieden achteruitgaan.
Naar verwachting gaat klimaatverandering de komende jaren een steeds grotere invloed hebben op de natuur en de biodiversiteit.
Door klimaatverandering komen er nieuwe soorten naar Nederland en andere, waaronder belangrijke plaagbestrijders, verdwijnen. Daarnaast heeft klimaatverandering effect op de bodem.
De verslechterende vitaliteit van de bodem wordt verergerd door de klimaatverandering: door opwarming worden processen in de bodem versneld. Dit heeft gevolgen voor het watervasthoudend vermogen, de bodemvruchtbaarheid en de opslag van koolstof uit broeikasgassen. En dat terwijl de extremere weersomstandigheden door de klimaatverandering juist vragen om een bodem die meer water en koolstof opslaat.
De vruchtbaarheid van de bodem speelt een essentiële rol voor alles wat leeft en zeker ook voor duurzame voedselproductie.
Een gezonde bodem zit vol leven: deze bevat niet alleen regenwormen en insecten, maar ook een enorme hoeveelheid bacteriën, schimmels en andere micro-organismen. Het is een complexe wereld vol met organismen die gezamenlijk een voedende omgeving creëren voor alles wat leeft. Dit wordt ook wel het bodemvoedselweb genoemd.
Een gezonde bodem met een hoge biodiversiteit draagt bij aan de bodemvruchtbaarheid (en dus aan het productievermogen), een goede bodemstructuur, het weren van ziekten en plagen en het afbreken van (schadelijke) stoffen.
Intensieve landbouw is een belangrijke veroorzaker van het verlies aan biodiversiteit en daarom speelt de landbouw ook een belangrijke rol in de oplossing van dit probleem.
Bij natuurvriendelijke kringloop-landbouw worden biodiversiteit, natuurlijke processen en ecosystemen benut voor het optimaliseren van de productie zonder die uit te putten.
Met deze veel duurzamere landbouwmethode kan voedsel geproduceerd worden en tegelijkertijd de bodem vruchtbaar gehouden. Hierbij richten boeren zich op goed bodembeheer, waarbij geen kunstmest, pesticiden en antibiotica worden gebruikt. Daarnaast wordt de grond minder bewerkt (door minder diep te ploegen en geen zware machines te gebruiken) en wordt slim gebruik gemaakt van grondstoffen en reststromen, waardoor de kringloop gesloten wordt. Net zo belangrijk voor herstel van de biodiversiteit is het terugbrengen van bovengrondse landschapselementen, zoals bijvoorbeeld brede oeverzones, hagen en windsingels en bloeiende akkerranden.
Samen met de boeren op onze percelen maakt Land van Ons een plan voor het duurzaam inrichten en beheren van de akkers en weidegronden. Met deze duurzame aanpak en specifieke maatregelen kunnen we een groot verschil maken voor het herstel van biodiversiteit.
Maatregelen zijn bijvoorbeeld: niet-kerende grondbewerking, het gebruik van ruige mest en compost in plaats van kunstmest, strokenteelt met wisselende gewassen, zorgen dat akkers het hele jaar zoveel mogelijk begroeid blijven, het planten van hagen en bomen en de aanleg van poelen, natuurvriendelijke slootkanten en bloeiende akkerranden.
Op deze manier ontstaan weer meer plekken waar een rijk bodemleven is en beschutting voor allerlei soorten planten, dieren en insecten op en in de bodem. Door de akkers te voorzien van bomen, hagen en struwelen wordt het landschap ook nog eens afwisselender en mooier.
Het herstel van biodiversiteit is niet van de één op de andere dag gedaan. Daarom monitoren we ook goed welke flora en fauna we zien (terugkomen) op onze percelen. Benieuwd? Neem dan een kijkje op Waarneming.nl, waar we onze vondsten bijhouden.
Ook als burgers kunnen we een belangrijke rol spelen bij het verbeteren van biodiversiteit. Door bewuste keuzes te maken in ons dagelijks leven, in ons koop- en consumeergedrag. En door te investeren in initiatieven die de biodiversiteit helpen herstellen.
Sluit je ook aan bij Land van Ons
We hebben jou nodig om de biodiversiteit weer in orde te maken!