Kort gezegd is biodiversiteit de variatie in alles wat leeft op aarde. Meestal denkt men daarbij aan soortenrijkdom: soorten van planten, dieren, micro-organismen, etc. Maar ook binnen de soorten is de variatie aan eigenschappen erg groot.

Voor een gezonde biodiversiteit is een grote variatie in leefomgevingen heel belangrijk. Elk type leefomgeving heeft zijn eigen samenstelling van soorten die er kunnen leven, en samen vormen ze zo ecosystemen.

Biodiversiteit en gezonde ecosystemen vormen de basis voor onze gezondheid, voedselzekerheid, kwaliteit van leven en economie.

Alle planten en dieren, alle organismen, zijn afhankelijk van de andere soorten in hun ecosysteem en ook van de omgeving waarin ze leven. Dit geldt ook voor de mens.

Veel van de wisselwerkingen tussen organismen en hun leefomgeving hebben te maken met de voedselketens, dat wil zeggen ketens van eten en gegeten worden, waarbij elk organisme een voedselbron is voor een volgend organisme.

Duurzame voedselproductie is alleen mogelijk in een soortenrijk ecosysteem. Denk bijvoorbeeld aan insecten die nodig zijn voor de bestuiving, roofvogels die muizenplagen voorkomen, bodemdiertjes die de bodem vruchtbaar houden.

De variatie in soorten (de biodiversiteit) neemt sterk af in veel ecosystemen op aarde, en dit bedreigt het leven en de voedselvoorziening voor miljoenen soorten, inclusief de mens.

Wereldwijd staat de biodiversiteit onder druk. In Nederland is van het aantal inheemse planten en dieren soorten dat we in 1900 hadden, minder dan de helft over.

We zijn daarmee het land met de grootste afname in biodiversiteit van heel Europa. De gezondheid van ecosystemen waar alle leven van afhankelijk is, gaat sneller achteruit dan ooit tevoren in de geschiedenis van de mensheid.

En hoe is de situatie in landbouwgebieden? In Nederland is al jaren sprake van een steeds verdere afname van soorten boerenlandvogels en dagvlinders in het agrarische gebied (CBS et al. 2018). In de periode 1990-2013 is in het agrarisch gebied de omvang van de populaties van diersoorten gemiddeld met 40% achteruitgegaan (WNF, 2015).

De belangrijkste oorzaken van achteruitgang zijn: veranderingen in landgebruik (waaronder intensieve landbouw, verstedelijking en ontbossing), klimaatverandering, milieuvervuiling, isolatie van leefgebieden, overbejaging, groei van gemotoriseerd vervoer en toerisme en de opkomst van invasieve soorten. Ook veranderingen op watergebied versterken deze achteruitgang, zoals het afsluiten van zeearmen, kanaliseren van beken en plaatsen van stuwen.

In Nederland speelt de huidige manier van voedselproductie in de intensieve landbouw een belangrijke rol bij het verlies van biodiversiteit.

De focus bij intensieve landbouw ligt op zo veel mogelijk produceren, met intensief gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen (pesticiden) en verlaging van de grondwaterstand. Daarbij komt de kwaliteit van de bodem zwaar onder druk te staan door verzuring, vermesting, verdroging en verdichting. Ook zorgt het jarenlang kweken van hetzelfde gewas voor verarming en kwetsbaarheid van de bodem. Gevolg van dit alles is dat de bodem uitgeput raakt. Daarnaast is de uitstoot van schadelijke stoffen naar lucht, bodem en oppervlaktewater veel te groot, waardoor ook omringende natuurgebieden achteruitgaan.

Naar verwachting gaat klimaatverandering de komende jaren een steeds grotere invloed hebben op de natuur en de biodiversiteit.

Door klimaatverandering komen er nieuwe soorten naar Nederland en andere, waaronder belangrijke plaagbestrijders, verdwijnen. Daarnaast heeft klimaatverandering effect op de bodem.

De verslechterende vitaliteit van de bodem wordt verergerd door de klimaatverandering: door opwarming worden processen in de bodem versneld. Dit heeft gevolgen voor het watervasthoudend vermogen, de bodemvruchtbaarheid en de opslag van koolstof uit broeikasgassen. En dat terwijl de extremere weersomstandigheden door de klimaatverandering juist vragen om een bodem die meer water en koolstof opslaat.

De vruchtbaarheid van de bodem speelt een essentiële rol voor alles wat leeft en zeker ook voor duurzame voedselproductie.

Een gezonde bodem zit vol leven: deze bevat niet alleen regenwormen en insecten, maar ook een enorme hoeveelheid bacteriën, schimmels en andere micro-organismen. Het is een complexe wereld vol met organismen die gezamenlijk een voedende omgeving creëren voor alles wat leeft. Dit wordt ook wel het bodemvoedselweb genoemd.

Een gezonde bodem met een hoge biodiversiteit draagt bij aan de bodemvruchtbaarheid (en dus productievermogen), een goede bodemstructuur, het weren van ziekten en plagen en het afbreken van (schadelijke) stoffen.

Intensieve landbouw is een belangrijke veroorzaker van het verlies aan biodiversiteit, en daarom speelt de landbouw ook een belangrijke rol in de oplossing van dit probleem.

Bij natuurvriendelijke kringloop-landbouw worden biodiversiteit, natuurlijke processen en ecosystemen benut voor het optimaliseren van de productie zonder deze uit te putten.

Deze veel duurzamere manier van landbouw maakt het mogelijk om voedsel te produceren en tegelijkertijd de bodem vruchtbaar te houden. Hierbij richten boeren zich op goed bodembeheer, waarbij geen kunstmest, pesticiden en antibiotica worden gebruikt. Daarnaast speelt verminderde grondbewerking een belangrijke rol (niet diep ploegen, geen zware machines gebruiken) en wordt slim gebruik gemaakt van grondstoffen en reststromen, waardoor de kringloop gesloten wordt. Net zo belangrijk voor herstel van de biodiversiteit is het terugbrengen van bovengrondse landschapselementen, zoals bijvoorbeeld brede oeverzones, hagen en windsingels, bloeiende akkerranden etc.

Bron: Wageningen University & Research

Samen met de boeren op onze percelen maakt Land van Ons een plan voor het duurzaam inrichten en beheren van de akkers en weidegronden. Met deze duurzame aanpak en specifieke maatregelen, kunnen we samen een groot verschil maken voor het herstel van biodiversiteit.

Maatregelen zijn bijvoorbeeld: niet kerende grondbewerking, gebruik van ruige mest en compost in plaats van kunstmest, strokenteelt met wisselende gewassen, akkers die zoveel mogelijk begroeid blijven over de seizoenen, planten van hagen en bomen, aanleg van poelen, natuurvriendelijke slootkanten, bloeiende akkerranden, etc.

Op deze manier ontstaan weer meer plekken waar een rijk bodemleven is en beschutting voor allerlei soorten planten, dieren en insecten op en in de bodem. Door de akkers te voorzien van bomen, hagen en struwelen wordt het landschap ook nog eens mooier en diverser.

Ook als burgers kunnen we een belangrijke rol spelen bij het verbeteren van biodiversiteit, door bewuste keuzes te maken in ons dagelijks leven, in koop- en consumeergedrag. En door te investeren in initiatieven die de biodiversiteit helpen herstellen.