Van historisch goed Groot Zeeland en melkveebedrijf Nieuw Zeeland naar innovatieve gemengde gemeenschapsboerderij

De voorgenomen aankoop in 2021 door Land van Ons van het melkveebedrijf Nieuw Zeeland met 74,5 ha voornamelijk grasland is verreweg de grootste voor onze nog jonge coöperatie; en de eerste verwerving van land in Gelderland. We bekijken in dit verhaal:

• de geschiedenis van boerderij Nieuw Zeeland en haar oorsprong in Groot Zeeland en het omliggende land, zowel in politieke als in cultuurhistorische zin.
• de geschiedenis van de boeren die vier generaties op dit land hebben gewoond en gewerkt, de familie Remy.
•  de hedendaagse boerderij Nieuw Zeeland.
•  hoe Land van Ons deze boerderij op het spoor en de aankoop tot stand is gekomen.
• de kwaliteit en de verbouwgeschiedenis van het land en de grond.
• de plannen voor de toekomst en de voorwaarden waaronder het zonnepark in de nabijheid van Nieuw Zeeland aanvaardbaar is.
•  tegen de achtergrond van de innovatieve landbouw in Nijmegen en omgeving de gunstige context voor de toekomst van Nieuw Zeeland.

Het doel van de aankoop voor Land van Ons is: ‘Minder koeien, meerdere diersoorten, diverse soorten akkerbouw, heggen, struiken en (fruit)bomen. Een gevarieerder landschap, meer biodiversiteit en een gezondere bodem. En een duurzame boer die fatsoenlijk kan leven van de opbrengst van zijn land.’ ‘Kunstmest, chemische gewasbeschermings- en verdelgingsmiddelen, drijfmest, monocultuur en intensief maaibeleid zijn uit den boze.’ (Uit interview in De Gelderlander met Franke Remerie, voorzitter Land van Ons.) Land van Ons koopt een volwaardig melkveebedrijf, ruim honderd koeien en jongvee, met materieel, een woonhuis en tweede huis en schuren. Boer Anton Remy blijft nog twee jaar op de boerderij wonen en werken, en daarna mogelijk nog drie jaar als adviseur. De aankoop gaat in drie fasen: de eerste 25 ha in januari 2022, de tweede en derde in 2023 en 2024.

Vier generaties Remy en Nieuw Zeeland

De familie Remy boert al vier generaties op Nieuw Zeeland, dat in 1912 werd afgescheiden van de moederboerderij Groot Zeeland. Groot Zeeland heeft een rijke geschiedenis, die teruggaat tot een kasteel in de vroege Middeleeuwen. De Heerlijkheid Zeeland kwam in 1348 samen met Heerlijkheid Millingen in handen van het Huis Bergh, en was tot in de 19e eeuw een Nederlandse enclave te midden van overwegend Kleefs en Pruisisch bezit. Al vroeg werd het een hoeve op een terp (of pol), die van de ene roemrijke Europese adellijke families naar de andere overging: Van Bylandt, Van Motzfeld, Zur Lippe Biesterveld, Van Waldeck Pyrmont. In 1899 kocht de grootvader van de huidige boer, landeigenaar Gerhard Remy, uit het net over de grens gelegen Niel, voor ruim 200.000 DM Groot Zeeland met 74 ha land van de Waldeck Pyrmonts. Om Groot Zeeland heen liggen een aantal hoeves of huizen – Zeelandsche Hof, Klein Zeeland, Biesterveld – waarvan de geschiedenis eveneens eeuwen teruggaat en die nog steeds bestaan. Twee zonen van Gerhard Remy, Theodor en Gerard jr, splitsten Groot Zeeland in twee boerenbedrijven. Gerard bouwde in 1912 een nieuwe boerderij, Nieuw Zeeland, die een volwaardig gemengd bedrijf was. Die boerderij werd in 1945 door brand grotendeels verwoest. Diens zoon Ernst, de vader van boer Anton, trok op de resten daarvan in 1951 de huidige wederopbouwboerderij op. Hij trad met het melkveebedrijf in de jaren ‘70 in een maatschap met zijn zonen Jos en Anton. Vader Ernst stopte in 1988 en ging met zijn vrouw Corrie in een tweede huis wonen, dat ze op het erf van Nieuw Zeeland bouwden. In 1996 trok Jos zich terug uit de maatschap en werd Anton de enige boer op Nieuw Zeeland. Anton was de negende van twaalf kinderen, die anders dan de vijf meisjes allen op kostschool gingen bij de nonnen in Tegelen. Lange tijd was er aan de overkant van de Zeelandsestraat op de grond van Nieuw Zeeland een fruitboomgaard, zowel hoog- als later laagstam. De Remy’s specialiseerden zich vanaf de jaren zeventig vooral in grasland voor de koeien, met relatief kleine percelen voor akkerbouw, zoals in 2017 nog suikerbieten. De moderne koeienstal met melkrobot kan zo’n 135 koeien huisvesten, maar er hebben er nooit meer dan 120 gestaan.

November 2020: land in zicht

Land van Ons was vanaf december 2019 in de regio Nijmegen op zoek naar grond. Ted van Hees kwam Nieuw Zeeland begin november 2020 op het spoor via een grondmakelaar. Gezien de voorspoedige ontwikkeling van zijn ledental en kapitaalinleg kondigde Land van Ons vlak daarvoor aan in 2021 uit te kijken naar twee à drie percelen tussen 35 en 100 ha. Van Hees bouwde in de loop van 2020 samen met Han Derckx, promotor van biodiverse stadslandbouw in en rond Nijmegen, een netwerk op van contacten die interesse hadden in omschakeling naar duurzame landbouw in de Ooijpolder en Duffelt: Burgerinitiatief Duurzame Ooijpolder, De Ploegdriever, Waldboeren, Natuurbalans, Doornikakkers, innovatieve landbouwinitiatieven op of nabij landgoed Grootstal, zoals Bodemzicht of Kiemkracht, enz. Op 20 november hadden Franke Remerie en Ted van Hees het eerste gesprek met boer Anton Remy, diens broer Paul en grondmakelaar Bart-Jan de Lorijn. Anders dan enkele van zijn buren was Remy niet ingegaan op het lucratieve aanbod van investeerders voor de aanleg van een zonnepark op zijn land. Volgende gesprekken leidden einde 2020 tot serieuze onderhandelingen, waarbij Bas van Goor met zijn ervaring met percelen assisteerde. In april kwamen Land van Ons en boer Remy de aankoop overeen van de boerderij met 74,5 ha grond in drie fasen, vanaf 1 januari 2022. Ontbindende voorwaarden waren binnen drie maanden uitzicht op voldoende extra kapitaalaanwas en de steun van de leden van de coöperatie via hun stem vanaf half juni. Vruchtbare grond

De Ooijpolder en de Duffelt staan in boerenland bekend om hun goede, vruchtbare grond, hoewel er ook stukken met kom- of klipklei voorkomen, die vooral als grasland dienst doen. Tot ongeveer 200 na Chr. zijn onder Ooij en Millingen – en daar ligt Nieuw Zeeland – langs de stroomdraad van de Waal de oeverwallen gevormd uit door de rivier gedeponeerde sedimenten van zwaarder materiaal, bestaande uit klei en zand. De overloopgeulen in de oeverwallen slibden in de loop der tijd dicht en sloten de komgronden af voor het rivierwater en vormden natuurlijke wegenpatronen, zoals mogelijk ook de Zeelandse straat.

In de eeuwen na 1000 na Chr. ontstonden de deels huidige kavelgrenzen door aanleg van dijken dwars op de rivierloop of oeverwallen. Rijn en Waal zetten drie soorten sediment af, afhankelijk van stroomsnelheid en wind: dichtbij de rivier vooral grof zand en grind; verderop lichtere stukjes klei, zandige klei of zavel die oeverwallen vormden; het verst van de rivier gedeponeerde kleideeltjes die voor meer compacte, lager gelegen komkleibodems, broeklanden zorgden.

Gegeven deze grondsoorten zijn boeren vanaf de 8e eeuw de oeverwallen in de Ooijpolder en Duffelt gaan gebruiken voor aanvankelijk kleinschalige akkerbouw, groente- en fruitteelt en veeteelt, met als erfafscheiding hagen van meidoorn en sleedoorn. Oude strangen of restgeulen zijn gebruikt voor de aanleg van de weteringen die over het gebied waar Nieuw Zeeland is gelegen en ook over het land ten oosten van Nieuw Zeeland lopen.

Schaalvergroting en intensivering: monoculturen

Schaalvergroting van de landbouw in de 20e eeuw verandert in het Nederlandse (anders dan in het Duitse) deel van de Duffelt karakteristieke heggenlandschap en maakt een einde aan de kringlooplandbouw van kleine tot middelgrote gemengde bedrijven. Vanaf 1950 intensiveren landbouw en veeteelt met het grootschalig gebruik van kunst- en drijfmest, chemische bestrijdingsmiddelen, vervanging van os en paard door tractoren en landbouwmachines en ruilverkaveling pas echt. Graanakkers of fruitboomgaarden maken plaats voor weiland.

De wijde omtrek van Nieuw Zeeland laat dan ook strakgetrokken percelen zonder heggen, houtwallen, met hier en daar voor de afwatering nog wel een enkele sloot. Ook op Nieuw Zeeland maakten de fruitboomgaarden plaats voor weidegrond of grasland en op kleine schaal verbouw van suikerbieten of voedermais. En ook de directe omgeving van Nieuw Zeeland is niet ontkomen aan de winning van zand, grind of klei, zoals de plas in de zuidwesthoek van haar land laat zien.

Nieuw Zeeland en omgeving kennen van oorsprong verwerking van zuivel tot kaas e.d. op de boerderij en vanaf eind 19e eeuw levering aan lokale zuivelfabriekjes. Boer Remy levert sinds jaren zijn melk als verwerking tot Leerdammer kaas.

Plannen voor gemengd bedrijf en gemeenschapsboerderij

Land van Ons wil het melkveebedrijf van Anton Remy omvormen tot een modern gemengd bedrijf als gemeenschapsboerderij, waarop meerdere boeren met hun gezinnen wonen en werken. Dat kunnen mensen zijn die deels boeren en daarnaast een andere broodwinning hebben. In de eerste fase (1 januari 2022) koopt Land van Ons de 25 ha land aan ten westen van de boerderij, dus aan de overkant van de Zeelandse straat. In 2023 en 2024 zijn er de twee volgende fasen van aankoop. Boer Anton Remy blijft er de eerste twee jaar wonen en werken, en de volgende drie jaar mogelijk als vrijwilliger. Het aantal koeien wordt teruggebracht. Verwerking van melk op de boerderij tot kaas en andere zuivelproducten is mogelijk. De licht tot matig zavelachtige rivierkleigrond is geschikt voor veelzijdige vormen van akkerbouw en teelten. Verdere analyse van de bodem zal mede bepalen wat waar op de 75 ha gaat gebeuren. Land van Ons bekijkt wat de restgeulen in de toekomst bij de omschakeling naar meer biodivers en natuurinclusief boeren kunnen betekenen voor de inrichting en bedrijfsvoering van de boerderij.

Zonnepark?

Aanvankelijk was in het aangrenzende gebied 180 ha aan zonnepark gepland, mogelijk ook op de nabij gelegen plas. Na protesten van boeren en burgers in het gebied en het advies aan de gemeente door Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) op het criterium van biodiversiteit lijkt dat nu 50 ha zonnepark met 50 ha natuurwaarden te worden. Voor Land van Ons, dat in beginsel niet warm loopt voor zonnepanelen op cultuurgrond, wordt daarmee de aanleg van het zonnepark acceptabel. Immers, het betekent dat op het land in de directe omgeving dertig jaar lang geen kunst- of drijfmest of gewasbescherming wordt gebruikt. Een ruime doorgang voor wild van en naar de Millingerwaard en inpassing in het landschap zijn evenwel belangrijke voorwaarden.

Tot slot: veel ervaring en kennis in de regio

Land van Ons kan bij de (her)ontwikkeling van Nieuw Zeeland rekenen op de steun en deskundigheid van velen, zowel in het land als in de regio. Het afgelopen decennium is er in en rond Nijmegen een indrukwekkend aantal innovatieve landbouwprojecten van de grond gekomen. Dat varieert van voedselbos Ketelbroek in Horst/Groesbeek, de acht (deels) experimentele landbouwprojecten zoals Kiemkracht, Landgoed Grootstal met Bodemzicht, zelfoogsttuin Het Heerlijke Land, voedselbos Wij-bos/Werelds, enz. in de Groene Kop van Malden, het Waldboerenproject met teelt van oude granen als eenkoorn, spelt en boekweit bij hotel Erica, Doornikakkers van Louis Dolman over de Waal in Lent/Bemmel, Waalgaard in Weurt, tal van kleinere stadslandbouwprojecten en in de Ooijpolder het aan Nijmegen grenzende Land van Ooij, experimentele teelt van oude granen van Peter Verbeek/Natuurbalans in buurtschap Wercheren/Persingen of de al enkele decennia met succes opererende biologische zuivelboerderij Groenhouten van de familie Van den Hengel-Brinkhof in Leuth.

Land van Ons zal die ervaring graag gebruiken. Verder is er in het gebied veel ervaring met (her)schepping van natuur en verbetering van biodiversiteit, zoals de blauwgroene dooradering, met het terugplaatsen van heggen, struiken, bomen in het landschap, kruidenrijke dijken en uiterwaarden tussen Nijmegen en Millingen door VNC, Via Natura, De Ploegdriever, Waterschap en Burgerinitiatief Duurzame Ooijpolder, de Milllingerwaard van Ark en Staatsbosbeheer. Met het team van Hans de Kroon/Radboud Universiteit met het Living Lab Ooijpolder Project is er overleg de ontwikkelingen op Nieuw Zeeland te monitoren.

Kortom, met al deze kennis, ervaring en betrokkenheid heeft Nieuw Zeeland de potentie om zowel voor Land van Ons als voor mensen en organisaties in stad en ommelanden (ook van over de Duitse grens) uit te groeien tot een voorbeeld voor duurzame, natuurinclusieve kringlooplandbouw, herstel van bodem, biodiversiteit en landschap en een gezonde voedselvoorziening in de regio.

Voor een complete beschrijving, met name van de geschiedenis, zie hier. Opmaak: Roma Legebeke.

Tekst: Ted van Hees