In het noordoosten van Friesland, in een sprookjesachtig cultuurlandschap, ligt een van de oudste percelen van Land van Ons: De Triemen. Op een steenworp afstand ligt een tweede perceel, dat een halfjaar later werd aangekocht: Zwagermieden. Het afgelopen jaar hebben we weinig over de percelen kunnen delen, omdat het perceelteam vanwege ziekte was uitgevallen. Maar gelukkig is er weer een perceelteam aangehaakt en we vieren dat door deze prachtige percelen weer even in het zonnetje te zetten.
Uniek agrarisch natuur- en landschapsbeheer
De Triemen en Zwagermieden vallen onder de Noordelijke Friese Wouden, een gebied van 20 bij 15 kilometer tussen Dokkum en Drachten. In tegenstelling tot de rest van Friesland, dat vooral gekenmerkt wordt door terpen en meren, vind je hier een oud coulisselandschap met duizenden kilometers houtwallen, elzensingels en honderden poelen en pingo’s. Deze landschapselementen zorgen voor een schilderachtig en afwisselend beeld.
In december 2016 kregen de Noordelijke Friese Wouden de status van Nationaal Landschap. De provincie Fryslân en vijf gemeenten werken nauw samen om het unieke karakter van dit gebied te behouden en te versterken. Extensieve én intensieve, biologische én gangbare boeren bewijzen hier dat een boerenbedrijf wel degelijk kan samengaan met natuur, landschap en een rijke biodiversiteit. Het beheer is in handen van de vereniging Noardlike Fryske Wâlden (NFW), die zowel de belangen van de landbouw als die van het cultuurhistorische landschap en de natuurwaarden behartigt.
Idealistische korte keten
De Triemen is een Fries plattelandsdorp met een gastvrije en hechte gemeenschap, waar traditie en natuur hand in hand gaan. De streek kent een rijke geschiedenis die teruggaat tot in de middeleeuwen; in bronnen uit 1467 wordt De Triemen al beschreven (dan Trema genaamd). Het dorp en de omgeving hebben veel mooie historische boerderijen die een inkijkje geven in de geschiedenis van het gebied en die getuigen van het agrarische verleden van deze streek.
In 2020 werd in dit gebied een perceel van 4 hectare aangekocht door Land van Ons. Piet Mulder en zijn vrouw Jacoba werden de pachters en onderhouden de oude plasdras in het zuiden en een greppel plasdras in het noorden, die in het voorjaar grutto’s, kieviten, tureluurs en scholeksters aantrekken. Met behulp van een pomp op zonnepanelen wordt er in het vroege voorjaar de juiste hoeveelheid water het perceel op gepompt. Door de transitie naar kruidenrijk grasland zorgt hij voor een goede biotoop voor de ouders en hun jongen zodat er voldoende schuil- en voederplekken zijn.
Annegreet en Erik Boven, van Hoeve Hoogland in Drogeham (zo’n 11 kilometer van De Triemen), weiden het perceel met een aantal Dexter-koeien, kleine en rustige koeien die het gehele jaar buiten kunnen lopen en die hun voeding het liefst uit ruw grasland en kruiden halen. De producten van deze koeien, melk, kaas en vlees, gaan naar zo’n 75 gezinnen rondom Drogeham.
In Drogeham telen ze biologische groenten en houden ze geiten voor geitenmelk en kippen voor eieren. Op zo’n manier produceren Annegreet en Erik op duurzame manier voedsel en brengen ze voedsel en mensen bij elkaar. De Hoeve heeft leden die online voedsel kunnen bestellen dat ze eerder al hebben betaald met een renteloze lening. Bij elke bestelling wordt een deel van de lening terugbetaald.
Nog meer weidevogelbeheer
Zwagermieden is een veenweidelandschap dat bestaat uit een mozaïek van graslanden, natte hooilanden, moerassen, sloten en vaarten. Het landschap is al honderden jaren niet aangetast en is daarom een uniek en belangrijk gebied voor plantensoorten zoals stijve moerasweegbree, kleinste egelskop en blonde zegge en voor weidevogels zoals de grutto, kievit, tureluur en watersnip. De landschapspatronen in Zwagermieden zijn eeuwenoud en geven een inkijkje in de geschiedenis van het landgebruik. Zo herinneren de petgaten (de langwerpige, smalle wateren) aan de tijd van de turfwinning.
In april 2021 kreeg Land van Ons de kans om in dit gebied een perceel van 16 hectare aan te kopen. Door de ligging naast een relatief nieuw natuurgebied van Staatsbosbeheer ontstonden nieuwe mogelijkheden voor de versterking van de biodiversiteit. In het verleden werd voor het hele perceel hetzelfde waterpeil aangehouden. Dit leidde ertoe dat de hogere delen in de zomer verdroogden, met het inklinken van veen tot gevolg, en dat de lagere delen juist te nat bleven. Het perceel was tamelijk arm aan kruiden en de weidevogels namen in aantallen af. Land van Ons zag er een uitdaging in om daar verandering in te brengen.
Die verandering kwam met de komst van pachter Renze Roorda uit Veenklooster. Samen met zijn vrouw Hettie runt hij daar een melkveehouderijbedrijf genaamd de Jersey Molkerij. Het melkveebedrijf bestaat ui 80 melk- en kalfkoeien, en bijbehorend jongvee. Daarnaast houden ze elk jaar circa 10 à 15 stierkalfjes aan voor de vleesverkoop in hun boerderijwinkel.
Het handhaven van een hoger waterpeil in het voorjaar is de belangrijkste beheersmaatregel in Zwagermieden. Op natte grond is het voor weidevogels gemakkelijker om voedsel te vinden en nesten te bouwen. Natte grond trekt ook insecten aan die een essentiële voedselbron vormen. Het nathouden van het veen heeft al successen opgeleverd. De boterbloem, pinksterbloem, veldzuring, dotterbloem, koekoeksbloem en zegge zijn weer terug! Daardoor neemt ook het aantal insecten en weidevogels toe. Door te vernatten heeft Renze ook een verdere afname van veen weten te stoppen.
Om de vegetatiestructuur in stand te houden zonder de nesten en jongen te verstoren, grazen hier een twintigtal Jersey-koeien, vaarzen en ossen, die zich voeden met kruidenrijk gras. Pas aan het eind van het broedseizoen (meestal na 15 juni) wordt er gemaaid, zodat de jongen kans hebben om op te groeien.
Ook plek voor kleine zangvogels en rietvogels
Zoals eerder genoemd is er weer een voltallig perceelteam actief. Inmiddels heeft het team mooie plannen gemaakt voor beide percelen. De grootste ambitie is om zoveel mogelijk soorten vogels terug te brengen in het landschap. De percelen zijn al aanhaakt bij het Aanvalsplan Grutto van voormalig minister Pieter Winsemius. Tevens worden ze geschikt gemaakt voor kleine zang- en rietvogels, zoals grasmussen, winterkoninkjes, rietzangers, kleine karekieten en blauwborsten. Er worden natuurvriendelijke oevers aangelegd om een natuurlijk overloopgebied te creëren en de rietvelden worden meer aaneengesloten om meer bescherming te bieden tegen roofdieren, zoals vossen, marters, roofvogels en ratten.
Binnenkort zal het perceelteam de nieuwe plannen en de vorderingen weer gaan delen met de deelnemers van Land van Ons. Ook worden er al voorbereidingen getroffen voor een Open Dag in het nieuwe jaar. Houd de socials daarom goed in de gaten!
Tekst: Marijke Wempe