De toekomst van het Hemelrijk is ook de titel van een documentaire die Jos Soogelee en zijn land in volle glorie in beeld brengt. Een charmante, welbespraakte man tegen de achtergrond van glooiende weilanden in het Limburgse heuvellandschap. In Ransdaal, een dorp met negenhonderd inwoners, vijf kilometer ten oosten van Valkenburg.

We zien Jos ’s morgens vanuit zijn zelf ontworpen houten huis de korte afstand naar de koeienstal afleggen waar hooi wordt gegeten en kalveren worden gezoogd. Even later laat Jos (‘Zef’ voor vrienden en Limburgers) ze naar buiten: bruine, witte, zwarte en witbonte koeien en kleinvee, hollend en huppelend op weg naar de wei.

Momenteel heeft Soogelee zo’n zestig vleeskoeien van wie ongeveer de helft kalfjes. Een paar keer per jaar gaan er twee of drie koeien naar de slacht, precies zoveel als Soogelee inschat te zullen verkopen. Want dat is het bijzondere aan dit bedrijf: Jos verkoopt zijn vlees aan een vaste clientèle, die per nieuwsbrief wordt geïnformeerd wanneer het zover is. De nieuwsbrief gaat naar 2200 mensen en Soogelee schat dat 1500 van hen geregeld of zeer vaak vlees van hem afnemen. Velen komen hun bestelling – per webwinkel gedaan – zelf ophalen. En de meesten kennen boer Soogelee of liever ‘Zef’ al jaren. Hij brengt ook vlees rond in zijn busje, tot aan Amsterdam toe. Dat zijn klanten zo enthousiast zijn over zijn ‘Hemelsvlees’ is te danken aan het kruidenrijk grasland en de gelukkige staat van zijn beesten, die het gevolg is van hun prettige huisvesting, hun verzorging en hun overige voedsel.

We zijn in het ‘heuvelland’ dat in Nederland alleen in Zuid-Limburg te vinden is. Het gebied, met zijn relatief grote hoogteverschillen en specifieke landschapselementen, kastelen en boerderijen, is voor Nederland uniek.

Dat dit landschap niet door grootschalige of industriële ontwikkelingen wordt bedreigd, ligt vast in het bestemmingsplan dat de functie ‘agrarisch bedrijf’ tot in de afzienbare toekomst heeft vastgelegd, inclusief ‘behoud en ontwikkeling van de aanwezige natuur-, landschaps- en cultuurhistorische waarden.’

Soogelee, nu 65 jaar, kijkt desondanks met enige zorg naar de toekomst. Hij heeft om zich heen veel zien veranderen. Schaalvergroting, intensieve teelt van met name aardappels en suikerbieten, het verdwijnen van de voor Zuid-Limburg zo karakteristieke landschapselementen, en hij vreest, dat zijn grond hetzelfde lot ondergaat, als hij er niet meer is. Dat wil hij voorkomen. Zijn bedrijf is in veel opzichten uniek. Behalve het direct aan de consument leveren van hoogwaardig vlees, levert hij nog een tweede hoogwaardig product direct aan consumenten, namelijk kerstbomen. Jos heeft daarbij naast zijn eigen grond (11,3 ha) ook nog de beschikking over pacht- en gebruikspercelen (14 ha) met gunstige voorwaarden, voor extra productie van ruwvoer en kerstbomen.

In combinatie leiden deze bijzonderheden tot een goed verdienmodel.

Dit unieke bedrijf wil Jos graag voortgezet zien als hij – pakweg – over drie of vier jaar geleidelijk is teruggetreden. En daar zit hem nou net de kneep: de opvolging. De opvolging is een van de redenen om contact te zoeken met Land van Ons.

Omschakeling naar biologisch

Zoals geldt voor de meeste percelen die Land van Ons aankoopt, moet er nog een slag worden gemaakt voordat het perceel voldoet aan de bedoelingen en idealen van de coöperatie. Land van Ons stelt als voorwaarde dat op haar percelen biologische landbouw plaatsvindt, dat betekent stoppen met toepassing van chemische middelen ter bescherming van gewassen en verdelging van ‘onkruid’, stoppen met drijfmest injecteren, met kunstmest gebruiken, met monoculturen en intensief maaien. Om deze voorwaarden te kunnen borgen streeft Land van Ons altijd, maar wel op een termijn die haalbaar moet zijn, naar SKAL-certificering.

Het Hemelrijk voldoet weliswaar al aan veel van deze eisen maar een biologisch bedrijf is het nog niet en dat moet het volgens de doelstellingen van Land van Ons wel worden. Het is aan Soogelee en aan zijn opvolger om hieraan binnen een afgesproken termijn te voldoen, uiteraard ondersteund door advies vanuit Land van Ons. Het zal nog best een uitdaging zijn, met name voor de kerstbomen. Overwinterings-mogelijkheden creëren voor natuurlijke plaagbestrijders is een voorbeeld daarvan, maar er is in Nederland al een andere kerstboomkweker die heeft bewezen dat het kan. Mocht het desondanks niet lukken of dan toch te weinig bijdragen aan het bedrijfsinkomen, dan zal er naar andere gewassen (of verdiensten) worden gezocht.

Kerstbomen

De kerstbomen worden ook in de film getoond: Soogelee en twee of drie helpers zijn met snoeimessen in de weer. In een andere scène worden met behulp van een machine en veel handkracht rijen boompjes van een centimeter of 30 geplant die volgens Soogelee vier jaar oud zijn en 8 tot 10 jaar nodig hebben om tot echte kerstbomen uit te groeien. Die bomen blijken – ook in de film te zien –, gretig aftrek te vinden bij de toegestroomde clientèle.

Aan de kerstbomen zit nog een andere vraag vast: hoe dragen kerstbomen bij aan de biodiversiteit? Die staat bij de coöperatie immers voorop. Op het eerste gezicht is de natuur er niet bij gebaat als er langdurig bomen worden gekweekt om vervolgens te worden afgezaagd, versierd en weggegooid.

Maar er zijn ook argumenten pro kerstboom. Door het extensieve beheer, de beweiding met Shropshire-schapen en een andere onderbegroeiing dan alleen gras laat Soogelee zien dat, het echt wel anders kan dan in de grote kerstboomgebieden, zoals o.a. in de Franse Morvan. Soogelee vertelt dat op de wintergroene kerstboompercelen heel veel konijnen, patrijzen, fazanten en herten voorkomen. En ook dat de onderbegroeiing veel organische stof toevoegt die bijdraagt aan een uitbundig bodemleven. Verder kan men betogen dat het grootste deel van de bevolking vooralsnog niet zal besluiten om vanuit milieuoverwegingen van de kerstboomtraditie af te zien. Daarvoor zijn wel goede redenen, als men bedenkt dat de grootschalige kerstboomteelt op percelen van 2000 of 6000 hectare plaatsvindt waarvoor veelal bossen zijn gekapt terwijl er overvloedig met bestrijdingsmiddelen zoals het omstreden Roundup wordt gewerkt. En daar komt het milieubelastende vervoer uit o.m. Polen, Denemarken en Duitsland nog eens bij. Vanuit deze bredere optiek wordt de duurzaamheid dus gediend met aanschaf van een boom bij Soogelee in plaats van bij een buitenlandse massaproducent.

Ruw- en krachtvoer

Al het voer zal biologisch-verantwoord moeten worden. ‘Na de dioxine-ellende waarbij boeren zonder dat ze dat wisten vergiftigd voer hebben gekocht,’ zegt Soogelee ‘koop ik geen samengesteld voer meer, zodat niemand ermee kan rotzooien.’

Of zijn koeien ook ‘niet-biologisch geteeld voer’ krijgen, weet Soogelee niet precies. Hij zegt: ‘Deze koeien hebben wel heel intensief voer nodig om afgemest te worden. Al pak je de mooiste koe uit het weiland, dat raad ik je af, omdat die koe niet afgemest is, die is niet te eten. Een koe moet afgemest zijn, zodat de verhouding tussen vet en vlees optimaal is. Als dat niet goed is, heb je die kwaliteit niet.’ Maar afmesten kan gelukkig ook met biologisch voer.

Opvolging

Soogelee’s ideale gang van zaken is dat de beoogd opvolger zich stapsgewijs over een periode van 3-5 jaar kan inkopen in het bedrijf, om uiteindelijk volledig eigenaar te worden. Daarbij wordt ook gedacht aan een eerste periode van bijvoorbeeld een jaar in loondienst om elkaar en het bedrijf te leren kennen. Bevalt dit beiden, dan gaan ze een maatschap aan. Binnen dat kader worden binnen drie tot vijf jaar de onroerende (gebouwen) en roerende goederen (o.a. machines, koeien, kerstbomen) overgekocht en gaat het bedrijf daadwerkelijk geheel in handen van de opvolger over. Hierbij zal Land van Ons de eigendomsgronden aankopen en aan de opvolger verpachten.

Soogelee wil in zijn zelf ontworpen houten huis blijven wonen. In het bedrijfsgebouw is een volwaardige woning, die nu vergund is als verblijf voor seizoensarbeid. Bij opvolging en splitsing van de eigendommen biedt het bestemmingsplan de ruimte om deze woning te vergunnen als tweede bedrijfswoning. Deze vergunning zal te zijner tijd worden aangevraagd.

Flip Schrameijer