Door Bertus Wernsen

Inleiding

Wij hebben als mensen het rentmeesterschap van deze aarde als taak gekregen. Daar tobben we vreselijk mee. De stikstofproblematiek en de boerenprotesten zijn daar goede voorbeelden van. Als kerken dragen we lokaal ook ons steentje bij. Steeds meer kerken worden ‘Groene Kerk’. Daar ontstaan groene- of duurzaamheidteams. We plaatsen bijvoorbeeld zonnepanelen op onze kerken en drinken verantwoorde koffie en avondmaalswijn. In dit verhaal kijken we iets verder dan in onze eigen keuken. Naast het landelijke gekreun en gemor gebeuren er, minder zichtbaar, namelijk hele mooie dingen. De hoogste tijd om die eens voor het voetlicht te brengen.

Deel 1. De Apostel

Op een zaterdag in het najaar van 2019 reed ik als chauffeur op de Buurtbus van Station Deventer richting Nieuw-Heeten. In de bus had ik een stuk of vijf passagiers. Dames uit Nieuw-Heeten, maar ook een dame uit het westen van het land. Deze dame moest naar de halte Lettele-Centraal voor een vergadering van een clubje genaamd ‘Land van Ons’.

De bewuste dame was welbespraakt en ontpopte zich als een ware ambassadeur van haar ‘club’. In de bus ontspon zich een levendig gesprek over de club van de mevrouw. De lokale dames waren zeer geïnteresseerd en ook de buschauffeur luisterde met gespitste oren mee. Haar club was nog maar net opgericht. Het was een initiatief van particulieren die het zat waren om te wachten op de overheid totdat die eens met een gedegen aanpak zou komen voor onze sterk verwaarloosde biodiversiteit. De club besloot zelf landbouwgronden op te kopen en daarmee initiatieven te gaan ontwikkelen tot het verbeteren van de biodiversiteit. Een van de beoogde percelen lag in Lettele en daarom vond men het een goed plan om een vergadering te houden in de buurt van een van de beoogde percelen.

Een ritje van Deventer naar Lettele duurt niet heel lang, dus binnen 20 minuten was mevrouw bij De Koerkamp in Lettele. Het initiatief van deze club sprak mij erg aan. En hoe bijzonder was het dat ik toevallig deze dame in mijn bus had getroffen om hier bekendheid aan te geven. Ik waande mij even de Ethiopische kamerling die bijgepraat was door de apostel Filippus.

Dat kan dus zomaar gebeuren op Buurtbus 590 van Deventer naar Lettele.

Deel 2. Land van Ons

Thuis liet het verhaal me niet los. Ik moest hier meer van weten. Hoe zit die club in elkaar en waar ligt dat stuk grond in Lettele? Daarom snel gegoogeld naar www.landvanons.nl. Land van Ons is een coöperatie die eind september 2019 is opgericht. Ze zet zich in voor collectieve verwerving van landbouwgronden in Nederland ter verbetering van de biodiversiteit en de landschappelijke waarde. Op verschillende plaatsen in Nederland zijn inmiddels percelen aangekocht. Bijvoorbeeld in Hooghalen in Drenthe, Oude Ade bij Leiden, Triemen in Friesland. Na wat strubbelingen ook heel recent het perceel in Lettele.

In Hooghalen is boekweit geoogst dankzij de bestuiving van vele insecten. Boekweit komt in Nederland nauwelijks meer voor. De deelnemers (zo worden de leden genoemd) worden gezamenlijk eigenaar van de aangekochte gronden. Een deelnemer betaalt jaarlijks 10 euro contributie en koopt jaarlijks voor minimaal 20 euro grond. Er wordt echter voor veel grotere bedragen grond gekocht. Van dat aankoopbedrag gaat 95% naar de grondaankopen en 5% naar het eigen vermogen van de coöperatie. Je moet geen deelnemer worden voor het rendement. Het is geen beleggingsfonds en het is ook niet bedoeld voor speculatie. Hieraan moet je echt uit ideële overwegingen deelnemen. In een jaar tijd is het deelnemersaantal gegroeid van nul tot ongeveer 8.500. Land van Ons is onlangs op de veertiende plaats gekomen van de Trouw duurzame top 100.

Ondertussen ben ik ook deelnemer geworden en ik verwacht dat het deelnemersaantal nog stevig zal groeien na lezing van dit artikel.

Deel 3 De Melkbrouwerij

Dan nu het perceel in Lettele. Het perceel ligt aan de Schooldijk en is weidegrond. Het is in gebruik genomen door Rick en Arjuna Huis in ’t Veld die op de Doldermansweg 1 in Lettele een biologische boerderij runnen. De boerderij is een melkveebedrijf en presenteert zich onder de naam ‘De Melkbrouwerij’. Ik mocht met Rick in gesprek gaan over deze Melkbrouwerij.

‘Lakenvelder varkens’

Toen ik kwam aanfietsen ontwaarde ik aan de straatzijde een soort roodbonte ‘Lakenvelder’ varkens die in zand en modder zeer relaxed bezig waren. Wat is dit voor dubieuze kruising van dieren, dacht ik. Later vernam ik dat dit Husumer varkens zijn. Een vrij zeldzame soort die vooral in Duitse dierentuinen wordt gehouden.

Rick bleek een enthousiaste biologische boer van het soort waar Carola Schouten er het liefst veel meer van zou zien. Samen met Arjuna heeft hij zes jaar geleden het bedrijf van zijn ouders overgenomen. Ze hebben samen twee kinderen, van 5 en 3 jaar. Ricks ouders wonen ook op het erf en werken mee op het bedrijf. Het bedrijf voorziet dus twee gezinnen van inkomen.

‘Van culturele activiteiten naar cultuurgrond’

De overname van het bedrijf was niet vanzelfsprekend. Rick groeide er wel op, maar is wel tien jaar weggeweest en studeerde grafisch lyceum en kunstacademie. Hij was ook bezig met ontwerpen van stedelijke landschappen en inrichten van braakliggende terreinen. Arjuna heeft conservatorium gedaan. Wel waren ze altijd bezig met voedsel en waar je eten vandaan komt en hoe het geproduceerd wordt. Ze volgden ook programma’s als de Keuringsdienst van Waarde en documentaires over voedselsystemen.

Op enig moment was wel duidelijk dat er eigenlijk geen opvolgers waren voor het bedrijf van zijn ouders, die het wat rustiger aan wilden gaan doen. Toen besloten Rick en Arjuna om dan maar eens over te stappen van het kritisch zijn op voedselsystemen naar het zelf gaan doen. Tussendoor heeft Rick nog wel even een opleiding biologisch dynamische landbouw gedaan. Het was van meet af aan de bedoeling om het reguliere melkveebedrijf om te bouwen naar een biologisch bedrijf.

Van regulier naar biologisch

Zo’n overstap gaat niet op stel en sprong. Daar gaan een jaar of drie overheen. Een van de eerste dingen is dat de koeien niet meer onthoornd worden. Ze zijn overgestapt naar Maas-Rijn-IJssel- (MRIJ)-koeien, ongeveer 50 stuks met 42 ha grond in gebruik. Dat is een roodbonte ‘dubbeldoel” koe. In tegenstelling tot de echte melkkoe is dit dier zowel geschikt voor de melkproductie als het vlees. De meeste (98%) echte melkkoeien in Nederland zijn Holstein-Friesian (HF) koeien. De MRIJ-koeien gedijen op een veel laagwaardiger rantsoen. Ze krijgen alleen gras, heel weinig krachtvoer, geen maïs. Zou je dat aan een gewone HF-koe voeren, dan gaat-ie dood. Ze zijn volledig doorgefokt op melkproductie en kunnen niet tegen het veel soberder voedsel dat de MRIJ-koeien krijgen. De MRIJ-koeien van Rick doen veel zelf, hebben een betere weerstand, zodoende weinig diergezondheidskosten. Ze passen goed in het biologische systeem en bij het betreffende eten. Ze lopen ongeveer 5.000 uur per jaar buiten, ook bij droogte. Ze geven dan wel minder melk, maar blijven wel gezond. Hier zijn de liters melk ondergeschikt aan de kwaliteit. De koeien lopen vrij door de stal, en passant wordt ook even de rug geborsteld. Een voorziening waar menig ouder mens met schouderklachten jaloers op zou zijn.

Omdat ze van drijfmest af wilden, naar alleen vaste mest met stro is een nieuwe stal gebouwd met stro. Daar is meer ruimte per koe, omdat een gehoornde koe meer ruimte nodig heeft. Toen na drie jaar de omslag naar biologisch gerealiseerd zijn ze begonnen met het (deels) zelf verwerken van de melk tot boter, karnemelk, yoghurt en kefir.

Droge zomers

Na drie droge zomers valt het financieel niet mee om het te redden. Uit idealisme wil Rick eigenlijk bij droogte niet beregenen. Het is gek om grasland met inzet van fossiele grondstoffen en drinkwater te gaan beregenen. Dat past niet in het voedselsysteem. Als de zomers zo droog blijven kan dat dilemma’s gaan opleveren. Toch beregenen, of in financiële problemen komen.

Bodemverbetering

Door te werken met blijvend grasland, hoeft er niet geploegd te worden, Met het inzaaien van diverse grasmengsels krijg je meer resistente grassen met klaver, cichorei en allerlei kruiden, die dieper wortelen. Doordat er geen drijfmest meer hoeft te worden uitgereden wordt de bodem ook veel beter gehouden. Maar met dit alles heb je op de droge zandgrond toch altijd water nodig.

Het perceel van Land van Ons

Het perceel van Land van Ons is 4 ha weidegrond. Het grenst niet aan de grond van Rick, maar ligt wel dusdanig dichtbij dat de koeien er lopend over de weg heen kunnen. Het afgelopen jaar hebben ze er al op gelopen. Rick pacht de grond voor een lager bedrag dan wat gebruikelijk is. Met Land van ons is afgesproken dat de landschapselementen hersteld gaan worden: houtwallen aanplanten, knotwilgen, een kikkerpoel maken, vaste mest op uitrijden, een meer diverse grasmat. Al deze elementen hoorden al bij de bedrijfsvoering van Rick en Arjuna. Daarom past dat naadloos bij de visie van Land van Ons.

Lidmaatschap

Je kunt lid worden van de Melkbrouwerij. Dat is bijzonder. Wat houdt dat in? Sinds een jaar is de verkoop van eigen producten gestart op de boerderij. Daarnaast worden de producten ook bij diverse andere winkels te koop aangeboden. Om aan huis te kunnen kopen moet je lid worden. Dat kost 10 euro per jaar. Daarmee kun je op elk moment van de dag de producten halen, waarbij je zelf noteert wat je meeneemt. Eens per maand wordt er via automatisch incasso afgerekend. Het is dus een kwestie van vertrouwen. De leden krijgen een rondleiding op het bedrijf en worden daarbij betrokken, bijvoorbeeld een dag helpen met de aanplant van bomen. Op dit moment zijn er ongeveer 100 leden/gezinnen. 80% van de melk gaat gewoon naar de fabriek en 20% wordt zelf verwerkt.

Het is niet de bedoeling om het ledental zo groot mogelijk te laten worden. Bij een veel grotere zelfverwerking krijg je te maken met ingewikkelde regelgeving en daar zit Rick niet op te wachten. Rick en Arjuna Samenvattend vertelt Rick dat ze in feite de omgeving mooier willen maken, meer diversiteit, een mooier landschap.

Precies datgene waar Land van Ons ook voor staat.