Als je over 50 jaar boven de percelen (en dat zijn er dan heel veel) van Land van Ons zou hangen, zie je een doolhof van bomen, heggen, aarden wallen doorvlochten met houten staken, graften, poelen en kronkelsloten. Deze landschapselementen, de verzamelnaam voor dit alles, zijn niet alleen een mooi en ontroerend samenspel van bomen, struiken en water, maar hebben ook een belangrijke functie in het boerenland.

Brits onderzoek heeft uitgewezen dat enkele meters brede stroken van knotwilgen, slootranden met bloemige kruiden en struweelhagen 80% meer biodiversiteit opleveren dan in een situatie dat dit alles er niet is. Struweelhagen zijn doornige hagen die oorspronkelijk werden geplant om vee tegen te houden. Ze kunnen jaren doorgroeien en dus ook robuust worden.
Hoe ziet deze relatief goedkope landschapsaankleding eruit?

Divers natuurlijk. Als er bloemen zijn gezaaid zien we verschillende soorten klavers, de paardenbloem, waar veel insecten dol op zijn, de wilde margriet, sierlijke paarse beemdkroon en andere inheemse bloemen en kruiden.
Idealiter onderscheiden we een lagensysteem: een goede heg of houtwal heeft een kruidlaag, de vegetatielaag van 10 tot 135 cm; een struiklaag, de laag tussen 135 en 800 cm en een boomlaag, de laag vanaf 800 cm. En daarnaast is er natuurlijk de bodem zelf. De heg of wal heeft de meeste waarde als er in alle lagen voedsel, beschutting en nestmogelijkheden voorhanden zijn. De bodem van het landschapselement biedt nog andere voordelen: omdat de grond hier niet wordt bewerkt wordt het bodemleven niet verstoord. Dat betekent dat strooisel zich daar kan ophopen en dat de gangen van wormen die vaak langere tijd in gebruik zijn, niet worden omgespit. 

Een heggenlandschap waarin bomen en hagen van meidoorn, sleedoorn, haagbeuk, hazelaar en lijsterbes op elkaar aansluiten geeft het beste resultaat. In aaneengesloten landschapselementen kunnen vogels zich verplaatsen, er schuilen of een nest bouwen. Favoriete woonplekken voor kleine vogels zijn gevlochten hagen. Het vlechtwerk geeft hun nesten stevigheid. Het is een paradijs voor verschillende soorten vogels. Een greep: heggenmus, huismus, roodborst, pimpelmees, winterkoning en merel.

Waar vogels huizen, moeten ook insecten zijn. In, op en onder een boom, struik of heg kunnen wel honderden soorten insecten en andere ongewervelde dieren leven. Heggen zijn een geliefde verblijfplaats voor spinnen. 

Bijzonder om te vermelden is dat vliegende zoogdieren bijvoorbeeld vleermuizen lijnvormige landschapselementen zoals heggen en houtwallen gebruiken om zich te oriënteren.

Behalve dat insecten, vogels, amfibieën, reptielen en kleine zoogdieren het meeste profijt hebben van aaneengesloten landschapselementen, hebben de dieren er voordeel bij als de bomen en planten inheems zijn. Ze komen hier van nature voor en hebben een sterke relatie met de insecten, vogels en andere dieren die hier leven. Neem de slakken. In de heggen zijn het vaste bewoners, ze overwinteren in de afgevallen bladeren en verplaatsen zich door de heg heen. De slak is weer voedsel voor vogels, de zanglijster voorop, egels, spitsmuizen, padden en kikkers.

Het dode hout van bomen en struiken geeft paddestoelen en zwammen de gelegenheid om zich te vestigen en zich te vermeerderen. 

Zo kunnen we het boerenland met overzichtelijke ingrepen leven geven en onszelf het genot van het zien en beleven van veel moois als we er doorheen lopen en fietsen.

Bij Land van Ons is nagedacht over hoe we de situatie op het boerenland, ook als de stikstofproblematiek nog niet struktureel is opgelost, kunnen verbeteren.

Het komt neer op het herstel van een deel van de 300.000 km landschapselementen die als gevolg van de ruilverkaveling verdwenen zijn. Waar door wegen, industrieterreinen en verstedelijking eerdere aaneengesloten landschapselementen zijn verdwenen, kunnen we ze gedeeltelijk herstellen door de overheidsmaatregel van 10%. Dat wil zeggen dat als boeren, maar ook andere niet agrarische landeigenaren, 10% van hun land reserveren voor landschapselementen we hen daarvoor belonen. Het plan zou de natuur in het landbouwgebied een enorme lift geven in robuustheid.

Wat is er al gerealiseerd aan landschapselementen op de percelen van Land van Ons en wat zijn de plannen? Een (niet volledig) overzicht, ontleend aan publicaties op deze site.

De Onneresch (foto afkomstig van het perceelteam)

Onnen (bij Haren, Groningen)
In de Onneresch is behalve kruidenrijk grasland een zogenaamde pingoruïne. Het is een deel van een laaggelegen perceel dat op natuurlijke wijze is opgevuld met een 6 meter dikke veenlaag. Het houdt broeikasgassen en bodemdaling tegen. Land van Ons heeft de waterafvoer afgesloten waardoor het nu een flinke poel is en een eldorado voor vogels, insecten en amfibieën.

Lettele (westelijk van Deventer)
In de afgelopen drie jaar is er een nieuwe haag van een paar honderd meter plus een houtsingel en een bosje aangeplant. Ook is er een poel gegraven op een plek waar men ontdekt had dat kwelwater naar boven komt. Als begin van een natuurrijke oever van de Lettelerleide zijn er knotwilgen aangeplant.

Empe (bij Zutphen)
De biologische boer die de percelen in pacht heeft gaat houtsingels realiseren, een keverbank en kruidenrijke randen langs de akkers. Het grasland wordt kruidenrijk grasland.

Oudendijk (Noord Beemster)
Grasland waar afgelopen zomer meer dan 60 soorten planten werden geteld zoals grote brandnetel, veldzuring, kamille en zwanenbloem.

Biesterhof (Millingen aan de Rijn)
Er zijn sinds het voorjaar 2022 6000 struiken en boompjes geplant in onder meer een struweelhaag, een heg van 3 km lang.

Wassenaar (tussen Leiden en Den Haag)
De pachters zijn hard bezig met het vergroten van de biodiversiteit wat wegens jarenlange bollenteelt hard nodig is. Ze denken na over het aanplanten van een voedselbos.

Kruiningen (Zuid Beveland, Zeeland)
Er is een begin gemaakt om het plan van Land van Ons te volgen en 10% van het areaal, dat mogelijk gaat oplopen naar 145 ha. aan biodiversiteit te besteden.

Strijen (Hoekse Waard ten zuiden van Rotterdam)
Dit jaar wordt gestart met de aanleg van sloten met langzaam oplopende oevers zodat er een rijke oevervegetatie kan ontstaan met vissen, kleine waterdiertjes en insecten. Vogels en kleine zoogdieren biedt dit voedsel, schuil- en nestplekken.

Houten (bij Utrecht)
Omdat er ooit een kasteeltuin lag zijn er een oprijlaan met bomen, waterpartijen en sloten met riet.
Land van Ons is nog op zoek naar een pachter en zal met hem/haar gaan kijken naar manieren om de biodiversiteit te vergroten.

Noordeloos (in de buurt van Gorinchem)
Recent aangekocht; de pachters hebben plannen voor kleine landschapselementen, een ecologische moestuin en een boomgaard.

Soest (tussen Amersfoort en Hilversum)
Zeer recent aangekocht; de percelen zijn lange tijd gebruikt als grasland voor intensieve veehouderij.
Er worden plannen gemaakt voor biologisch beheer, het herstel van houtwallen en het langzamer laten oplopen van de oevers van watergangen.

Oud Ade (bij Leiden)
Het perceel bij Oud Ade grenst aan water. Ook sloten zijn landschapselementen. De aanwezigheid van de sloot zorgt ervoor dat een teveel aan voedingsstoffen uit de bodem van het aangrenzende land kan uitspoelen. Een sloot draagt daarom bij aan het verbeteren van de grond en daarmee van de levensvatbaarheid voor onder de grond levende organismen. Omdat de bermen van de sloot niet gecultiveerd worden, blijft de bodem in rust. Daardoor vormen ze een veilig toevluchtsoord voor bijvoorbeeld wormen.

Willem Jaegers (met dank aan Anne Michiels van Kessenich)