De roep om een transitie van intensieve, gangbare landbouw naar duurzame, biologische landbouw wordt steeds luider. Maar de transitie gaat moeizaam, biologische boeren hebben vaak te maken met hogere kosten en lagere subsidies waardoor hun producten duurder zijn dan die van gangbare boeren. Dit prijsverschil vormt een belemmering voor de brede afname van biologische producten.

Kan true pricing hier een rol in spelen? We spraken erover met Maaike Lycklama à Nijeholt, lector Finance & Business Innovation aan de Hogeschool van Rotterdam.

Hogere kosten

Biologische landbouwmethoden worden geprezen om hun milieuvoordelen: ze verminderen het gebruik van kunstmest en schadelijke bestrijdingsmiddelen, bevorderen biodiversiteit en dragen bij aan een betere bodemgezondheid. Biologische producten zijn doorgaans duurder. Maaike: ‘Dat komt omdat ons huidige prijssysteem ervoor zorgt dat niet-biologische producten kunstmatig goedkoop worden gehouden. De werkelijke kosten zijn namelijk niet alleen de directe, maar ook de indirecte kosten, zoals milieuvervuiling, klimaatimpact en sociale kosten zoals arbeidsomstandigheden.’

In het huidige prijssysteem worden die indirecte kosten niet verrekend in de prijs, maar afgewenteld op de maatschappij, het milieu of toekomstige generaties. ‘Het principe van true pricing,’ zegt Maaike, ‘is deze verborgen kosten transparant te maken en mee te nemen in de verkoopprijs, zodat consumenten een eerlijker beeld krijgen van de werkelijke prijs van producten.’

True pricing als mogelijke oplossing

Maaike: ‘True pricing kan een deel van de oplossing zijn. Alle boeren worden door de hele keten uitgeknepen om hun producten tegen de laagst mogelijke prijs te verkopen. Grote organisaties, zoals bijvoorbeeld zuivelbedrijven of supermarkten hebben een onderhandelingspositie met veel meer macht dan boeren of boerencoöperaties. Deze organisaties sluiten vaak contracten af waarin prijsafspraken worden gemaakt.’ De voorwaarden in deze contracten zoals volumes, kwaliteitseisen en prijsmechanismen (zoals vaste of flexibele prijzen), bepalen grotendeels de prijs die boeren voor hun producten ontvangen en die is een fractie van de uiteindelijke winkelprijs van een product. Hoe meer schakels er in een keten zitten, zoals verwerkers, distributeurs en retailers, hoe kleiner het aandeel voor de boer wordt.

Maaike: ‘Als voor alle producten op de markt de ‘echte’ prijs betaald wordt en de keten meewerkt aan betere prijzen voor boeren, dan zou dit de markt volledig veranderen.’ Door true pricing toe te passen, wordt de werkelijke impact van landbouwpraktijken op mens en milieu gereflecteerd in de prijs van het product.

True pricing in de praktijk

Door offertes op te vragen van wat het kost om vervuilde grond te saneren, kan bodemvervuiling meegerekend worden in de prijs. Die kosten gaan dan naar de veroorzakers volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’. Maaike: ‘Die extra kosten zal de boer moeten doorberekenen in de kosten van zijn landbouwproducten, die daardoor duurder worden. De consument kan kiezen wat hij koopt en waar hij met zijn geld aan wil bijdragen. Zo krijg je transparantie in de markt, eerlijke prijzen en eerlijke concurrentie.’

De rol van overheden en beleidsmakers

True pricing is een veelbelovende oplossing, maar vereist volledige steun van de overheid en de beleidsmakers. Maaike: ‘De overheid zal beleid moeten ontwikkelen dat de introductie van true pricing bevordert. Dit kan bijvoorbeeld door het belasten van de bodemvervuiling, CO2- en stikstofuitstoot, watervervuiling en bodemerosie. Maar ook door subsidie te verstrekken aan boeren die duurzame landbouwmethoden toepassen.’ Uit een onderzoek dat uitgevoerd werd door De Groene Amsterdammer in november 2023, blijkt bijvoorbeeld dat er verhoudingsgewijs veel meer overheidsgeld naar de ondersteuning van gangbare landbouw gaat dan naar de biologische. Dat zorgt er onder andere voor dat het voor gangbare boeren zeer onrendabel is om de overstap naar biologisch boeren te maken. Door dit soort overheidsbeleid stokt de transitie.

Overheden kunnen ook transparantie-eisen opleggen aan bedrijven, zodat ze verplicht zijn om de werkelijke kosten van hun producten te berekenen en te communiceren aan de consument. Maaike: ‘Sinds 3 juli 2021 is er een verbod op de verkoop van bepaalde wegwerpproducten, zoals plastic bestek, bordjes, roerstaafjes etc. Sinds 1 juli 2023 betalen klanten van afhaallocaties, bezorglocaties en supermarkten voor wegwerpbekers en -bakjes die plastic bevatten en klanten die vanaf 1 januari 2024 in hotels, cafés of restaurants iets drinken of eten, krijgen geen wegwerpbekers of -bakjes met plastic erin. Idealiter worden ook de kosten op de afrekening vermeld, zodat je als consument weet wat die verpakking je heeft gekost.’ Dit kan helpen om de bewustwording onder consumenten te vergroten en de vraag naar biologische producten te stimuleren. ‘Een ander voorbeeld waar je true pricing door de overheid opgelegd ziet worden is de wet uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV). Deze wet is op 1 juli 2023 in werking getreden en zorgt ervoor dat fabrikanten verantwoordelijk blijven voor hun producten, zelfs nadat ze niet meer gebruikt worden. Deze producten moeten een bijdrage leveren aan het verwerken van het afval dat door hun producten wordt veroorzaakt. Om onder de streep uit te komen zullen ze dit doorberekenen in de prijs van hun producten, waardoor die hoger uitkomt. UPV moedigt producenten dus aan om duurzamere keuzes te maken. Bijvoorbeeld door voor materialen te kiezen die langer meegaan of die minder belastend zijn voor het milieu.’

Maaike: ‘Ook kunnen subsidies die nu worden verstrekt aan gangbare boeren worden herzien of afgebouwd.’ Boeren ontvangen momenteel subsidie voor de omvang van hun bedrijf: hoe meer hectaren een boer bezit, hoe meer geld hij of zij krijgt. ‘De gedachtegang daarachter is schaalvergroting: wanneer een boer meer grond bezit, is het aantrekkelijker om in dure machines te investeren, zodat voedsel efficiënter kan worden geproduceerd.’

De rol van consumenten

Maaike: ‘Veel consumenten zijn zich niet bewust van de verborgen kosten van hun aankopen en de impact ervan op mens en milieu. Het is belangrijk dat consumenten inzicht krijgen in hoe true pricing werkt en waarom het noodzakelijk is. Dit kan door middel van duidelijke etikettering op producten, die niet alleen de prijs, maar ook de milieu en sociale kosten tonen.’

De rol van het bedrijfsleven

Innovatie-bedrijven kunnen vooroplopen door vrijwillig true pricing toe te passen, zelfs zonder overheidsinterventie. Dit kan hen onderscheiden in de markt als duurzame en verantwoorde bedrijven, wat kan leiden tot een groeiende klantengroep die waarde hecht aan duurzaamheid en loyaliteit betoont aan producten van deze bedrijven. Zo krijgen groenten- en fruittelers die onder het keurmerk ‘On the way to Planetproof’ produceren, vanaf begin 2025 een hogere prijs van supermarkten. De extra kosten die boeren maken, zoals goed bodembeheer en het vermijden van chemische onkruidbestrijding, worden doorberekend in de prijs die supermarkten gaan betalen. ‘Een doorbraak,’ noemt Stefanie de Kool van Stichting Milieukeur het in EenVandaag van 24 juli 2024. ‘Bij mijn weten is dit de eerste keer dat boeren echt meer geld krijgen voor duurzaam geproduceerde producten.’

Ook kan samenwerking tussen verschillende sectoren en ketenpartners leiden tot innovatieve oplossingen die de kosten van biologische producten verlagen. Bijvoorbeeld door het opzetten van korte ketens die de transportkosten en de marge van de tussenhandel verminderen.

De brede impact van true pricing

Kortom, als true pricing op grote schaal wordt ingevoerd, kan die een diepgaande impact hebben op de gehele landbouwsector. Het zou niet alleen de concurrentiepositie van biologische boeren verbeteren, maar ook bijdragen aan een duurzamer voedselsysteem dat beter in balans is met de maatschappij en de planeet. Bovendien zou het consumenten stimuleren om bewuster te consumeren, waardoor de vraag naar duurzame producten toeneemt en de productie van milieuvriendelijke en sociaal verantwoorde producten wordt gestimuleerd. Dit zou kunnen leiden tot een versnelling van de landbouwtransitie, waarbij biologische en andere vormen van duurzame landbouw een grotere rol spelen.

Wil je meer weten over true pricing? Ondernemers Michel Scholte en Adrian de Groot Ruiz richtten in 2012 de sociale onderneming True Price op en ontwikkelden een methodiek om de echte prijs van producten in kaart te brengen.

Tekst: Marijke Wempe
Beeld: Ron Thijsen, Roos Poelman