Hoe komt het toch dat biologische producten maar niet mainstream lijken te worden? Volgens bio-ondernemer en activist Ronald van Marlen ligt dat vooral aan de overheid die zijn oren laat hangen naar de grote bedrijven die het gangbare systeem in stand willen houden. Maar het ligt ook een beetje aan de biosector zelf, vindt hij. “Ze hebben hun lef verloren.”

Nederland is hekkensluiter als het om biologische landbouw gaat. Slechts 4 procent van alle landbouw is hier biologisch. Alleen Polen, Ierland, Bulgarije en Malta presteren nog slechter. En dat is een probleem, want de Europese Commissie wil dat een kwart van alle Europese landbouw biologisch is in 2030. Voormalig landbouwminister Piet Adema schroefde dat in zijn ‘Biologisch Actieplan’ van 2022 alvast wat naar beneden: 15 procent van de Nederlandse landbouwgrond moet in 2030 biologisch zijn. Dat lijkt nog steeds een ambitieus plan, want de overheid maakt hoegenaamd geen haast met het ondersteunen van biologische landbouw. Sterker nog, ze verwaarloost haar beloftes aan biologische boeren en kiest in plaats daarvan voor marginale ‘verduurzaming’ van de intensieve landbouw. Greenwashing dus, zegt Ronald van Marlen. Hij is al meer dan dertig jaar werkzaam in de biologische sector en betrokken bij de biologische beweging. Hij is bestuurslid van Demeter, mede-oprichter van de biologische leiderschapsacademie en heeft een eigen handelsonderneming (NaNa Bio).

“Supermarkten nemen tot wel 1,50 euro extra marge op blikjes biologische conserven”

Van Marlens statement wordt bevestigd door een onderzoek van twee journalisten van onderzoeksplatform Investico. Zij zochten uit waarom de biologische landbouw in Nederland niet genoeg vooruitkomt. En de uitkomst was tamelijk schokkend: het is een gevolg van bewust regeringsbeleid. Er gaat verhoudingsgewijs veel meer overheidsgeld naar de ondersteuning van milieuvervuilende traditionele landbouw dan naar de biologische (zie ook het artikel van Anne Michiels van Kessenich, Een gelijk speelveld voor alle boeren). Dat zorgt ervoor dat het voor traditionele boeren zeer onrendabel is om de overstap naar een biologische werkwijze te maken, lezen we in het artikel Bio voor de bühne in De Groene Amsterdammer (november 2023).

Gevestigde belangen
Met zo weinig bioboeren is ook het aanbod in de supermarkt marginaal: 3,4 procent van de producten in de supermarkt is biologisch. En dan zijn biologische producten ook nog eens duurder. Die hoge prijs van biologisch komt overigens lang niet altijd door de werkwijze van de bioboeren, bleek uit het onderzoek van Investico. De journalisten spraken met landbouwers van het Biologisch Conserven Comité, die hadden gekeken voor welke prijs gangbare en biologische blikjes groenten in de winkel lagen. Daar zagen ze dat supermarkten tot wel 1,50 euro extra marge op de biologische blikjes namen. “De retail maakt gezonde bio-producten duur, zo gaat de biologische markt eraan. We missen tussenkomst van de overheid hier.” zegt een van hen.

“Als je dingen wilt veranderen, zul je de macht moeten uitdagen”

Ronald van Marlen gaat nog een stapje verder. De opkomst van biologische producten wordt actief tegengewerkt, zegt hij. “Er zijn te veel gevestigde belangen. Zo eten wij op dit moment voornamelijk voedsel uit een systeem dat gedragen wordt door de belangen van een paar industrieën. Of het nu om landbouwzaden gaat, of om landbouwmachines of om input zoals gif en kunstmest. Die bedrijven zullen er alles aan doen om hun businessmodel, dat gebaseerd op is plunderen, in stand te houden. En de overheid faciliteert dit proces, in plaats van haar burgers te beschermen tegen de plundering van onze leefomgeving.”

De biosector moet zelf ook aan de bak
Volgens Van Marlen moet de biologische sector veel meer lef tonen en haar rol als tegenkracht claimen. “Je kunt over marktgroei praten, je kunt verschrikkelijk goed presteren, maar zolang big agro het voor het zeggen heeft, blijft het klein bier. Als je denkt dat je de landbouw kunt veranderen door leuk pratend samen binnen het bestaande systeem stapjes naar voren te zetten, dan onderschat je de heersende macht. En als je dingen wilt veranderen, zul je die macht moeten uitdagen. En lef hebben om je uit te spreken. De biologische beweging was ooit een tegenbeweging. Toen hebben we een wet gekregen – de Europese biologische verordening – en een uitruil met de markt. En daarna is de beweging min of meer zijn grote mond verloren. We moeten als biologische beweging veel actiever worden en samenwerken met andere sociale bewegingen om echte verandering af te dwingen.”

Zelf nam Van Marlen drie jaar geleden “een activistische afslag. Ik ben bij Extinction Rebellion gegaan omdat ik vind dat we het moeten hebben over de Rabobank, over gif, over degenen die nu de aarde leegplunderen. Als we alleen praktijken veranderen van de landbouw, maar niet de machtsstructuren die daaronder liggen, dan is het allemaal zinloos.”

Verhaal voor de toekomst
Van Marlen: “Als je alles zo samenvat zou je kunnen zeggen dat de strijd die nu in de landbouw gaande is vooral gaat over: wie gaat het verhaal voor de toekomst schrijven? En de biologische sector heeft een mooi, goed verhaal klaarstaan. Met bewezen praktijken en met van alles wat er nog ontwikkeld zou kunnen worden. En het is idioot dat beleidsmakers dit niet op willen schalen, want er is op dit moment geen ander alternatief om die gangbare landbouw uit zijn gifspuiterij en kunstmestgebruik te krijgen. Dus dan zou ik zeggen: geef ons de kans, laten we het schap op de supermarkten bij wet zodanig aanpassen dat biologisch de standaard wordt. Laten we met de burger in gesprek gaan en zeggen dat je het kan vergeten dat je voor 29 cent een winterwortel kunt kopen, terwijl die, als je hem op een fatsoenlijke, biologische manier wilt produceren, 80 cent moet kosten. En dat maar 11 procent van je inkomen aan voedsel besteden echt wel erg weinig is. Dat moet misschien 13 of 14 procent worden. Maar als we dat niet doen, hebben onze kindskinderen straks geen vruchtbare bodem meer, geen fris water en geen schone lucht.”

“Jullie proberen als Land van Ons ook de bestaande machtsstructuren te veranderen”

Overheid moet de leiding nemen
Maar dit alles betekent wel dat die overheid meer de leiding moet nemen, aldus Van Marlen. “Maar de overheid laat het over aan de markt. En dan weet je dat de belanghebbenden gaan bepalen wat er gebeurt. Dat vind ik dus heel leuk aan jullie, aan Land van Ons. Het is wel een beetje David versus Goliath, met die grondprijzen van tegenwoordig, maar jullie proberen wel de bestaande machtsstructuren te veranderen.”

Van Marlen raadt Land van Ons aan zich meer te verbinden met andere bewegingen, om een grotere tegenmacht te creëren. “Dat vinden sommigen misschien te activistisch, maar zonder tegenmacht kom je nergens. En activisme kun je ook heel positief framen, als dappere mensen. Als mensen die iets nieuws proberen en die zich inzetten voor het behoud van het leven.”

Tekst: Anne Havelaar
Beeld header: Nadin Dunnigan