Tijdens corona maakte fotograaf en documentairemaker Kadir van Lohuizen een onthutsende documentaire over onze voedselindustrie, genaamd De Voedsel BV. In deze documentaire laat hij zien waar ons voedsel vandaan komt, hoe het geproduceerd wordt en waar we het naartoe exporteren. Na de Verenigde Staten is het kleine Nederland namelijk de grootste landbouwproducent en -exporteur ter wereld. De keerzijde daarvan brengt Van Lohuizen ook in beeld, bijvoorbeeld als het gaat om verspilling van voedsel.

Voedselverspilling is een groot probleem in met name rijke landen. Sinds 2015 is het één van de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties om verspilling wereldwijd te verminderen met minimaal 50%. Een grote uitdaging, want de cijfers liegen er niet om…

Verspilling in de hele voedselketen

Volgens onderzoekers van het IPCC, het wetenschappelijke klimaatpanel van de Verenigde Naties, belandt ongeveer 25 tot 30 procent van al het voedsel dat op de wereld geproduceerd wordt, niet op het bord van consumenten. Waar blijft het voedsel dan? Volgens Milieu Centraal wordt 18 procent van ons voedsel verspild door het verwerkingsproces, 11 procent door gangbare landbouw, 9 procent door horeca en catering en 7 procent door winkels en distributie.
Denk bij deze percentages aan bijvangst en teruggooi in de visserij, mislukte oogsten en uitval of sterfte van vee in de landbouw en veehouderij. Bij de verwerking van ons voedsel treden procesverliezen op en speelt verpakking een belangrijke rol. In de distributiesector is de oorzaak van verspilling het voorraadbeheer, kwaliteitseisen en houdbaarheid. In Voedsel B.V. zien we beelden voorbijkomen van bergen aan afgekeurde wafels, winegums, slagroomtaarten, donuts, pasta, brood en ander voedselafval. ‘Koekjes waar op het eerste gezicht niks mis mee lijkt te zijn, blijken aan de onderkant ietsje verbrand te zijn. Als consument vinden we dat niet veilig genoeg om te kopen,’ zegt Karel van der Velden van verwerkingsbedrijf Nijsen. ‘Dat is bizar als je erover nadenkt, want het is gewoon geschikt voedsel. Mensen uit andere delen van de wereld begrijpen niet wat we aan het doen zijn. Hoe is het mogelijk dat dit gebeurt? Het is een uitwas van het voedselsysteem dat wij ontwikkeld hebben.’

Grootste verspilling door consumenten

De verspilling die in het productiesysteem plaatsvindt valt echter in het niet in vergelijking tot de voedselverspilling door consumenten. Op de website van Samen Tegen Voedselverspilling is te lezen dat een schokkende 12 procent van ons gekochte voedsel in onze eigen prullenbak belandt en daarna in de verbrandingsoven gaat. Alle Nederlandse huishoudens samen verspillen zo’n 2,8 miljoen ton voedsel per jaar, dat is zo’n 34 kilo per persoon. Daarmee hebben huishoudens volgens Milieu Centraal een aandeel van zo’n 55 procent van de totale verspilling! De oorzaken verschillen: te veel ingekocht, te lang bewaard, te veel gekookt of gewoon niet lekker. Als voedingsmiddelen in de vuilnisbak belanden, dan gaan ook alle energie en grondstoffen verloren die nodig waren om die etenswaren te telen, te vervoeren, te koelen en eventueel te bewerken en te verpakken. Verspilling heeft daarom een dubbele impact op het milieu.

Honger in de wereld

Decennia van toenemende intensivering van de landbouw heeft voor een gigantische stijging in de landbouwproductie gezorgd. Ondanks die grote vooruitgang, slagen we er echter niet in om de gehele wereldbevolking op duurzame wijze te voeden. Uit een VN-onderzoek uit 2022 blijkt dat 783 miljoen mensen chronische honger hadden. Dat is 9,8 procent van de wereldbevolking. Zelfs in Europa kan 1 op de 5 mensen niet genoeg voedsel krijgen om regelmatig in hun basisbehoeften te voorzien. Armoede is de belangrijkste oorzaak, maar daarnaast ook voortgaande conflicten en ontheemding en toenemende natuurrampen in omvang en schaal. De situatie is nog nijpender voor degenen die op het platteland of in vluchtelingenkampen wonen met beperkte toegang tot voedsel. De komende decennia zal de voedselzekerheid als gevolg van verschillende ontwikkelingen nog verder onder druk komen te staan. Gedragsverandering kan veel van onze voedselproblemen oplossen.

Beweging in de hele voedselketen

Tegenwoordig werken supermarkten samen met leveranciers uit de gehele voedselketen om voedselverspilling tegen te gaan. De retour- en reststromen van supermarkten en horeca gaan naar vergisters om er biogas van te maken of worden verwerkt tot varkens- en kippenvoer. Een van de Nederlandse bedrijven die dit voer produceert is Nijsen. Volgens kringlooplandbouwexpert Martin Scholten, werkzaam bij Wageningen University & Research, zijn met name varkens uitermate geschikte dieren om reststromen om te zetten in hoogwaardig eiwit. ‘Het spijsverteringsstelsel van varkens lijkt erg op dat van ons, daarom hielden mensen ze vroeger bij huis. Het waren de dieren die onze voedselresten kregen, zoals de schillen, het loof etc.’ Per jaar brengt Nijsen ruim 100.000 ton levensmiddelen terug in de kringloop.

‘We vinden het belangrijk dat steeds meer sectoren gezamenlijk voedselverspilling meten om inzicht te krijgen in waar de meeste verspilling plaatsvindt, bijvoorbeeld in de bakkerijsector, de vleessector en in de groente- en fruitsector,’ aldus Toine Timmermans, directeur van de stichting Samen Tegen Voedselverspilling. Vooral in kringlooplandbouw wordt er zuinig en zorgvuldig omgegaan met bodem, grondstoffen en nutriënten. Een belangrijk doel is de import van grondstoffen zoveel mogelijk te beperken; het zo goed mogelijk gebruiken van reststromen maakt dit mogelijk. Grote Nederlandse slachterijen gebruiken bij voorkeur alle onderdelen van het dier. Van de 1,4 miljoen kalveren die jaarlijks in Nederland worden geslacht gaan de poten naar het Midden-Oosten, het bloed naar farmaceutische bedrijven en de huiden naar de mode-industrie. En dankzij de massale import door China raken wij de poten, harten, koppen en staarten van onze 7 miljoen geslachte varkens kwijt, want dat eet de Nederlandse consument niet.

Land van Ons

Bij Land van Ons wordt er bijzonder weinig verspild. In de ‘korte keten’, waar producten nagenoeg direct door de boer aan de consument worden geleverd, wordt al veel minder verspild dan elders. In die keten staat de webshop van Land van Ons centraal. Dankzij de wijze van vervoer, het recyclen van restanten, het toepassen van milieuvriendelijke verpakkings- en opvulmaterialen en het voortdurend zoeken naar manieren om nog minder te verspillen, is onze korte keten een voorbeeld van hoe het kan. (Zie ook het interview met Bas van Goor.)

Hoe kunnen we voedselverspilling tegengaan?

Hoewel de voedselverspilling door consumenten de afgelopen tien jaar met 23 procent is afgenomen, wat fantastisch is, blijkt de afname nu te stagneren. Als de stagnatie doorzet, dan is de kans dat de Sustainable Development Goal van de VN behaald wordt zeer klein. Terwijl juist consumenten, gezien hun aandeel in de verspilling, voor de grootste impact kunnen zorgen. Dus hoe kun jij voedselverspilling tegengaan?
• Als je een boodschappenlijstje gebruikt, verspil je 40% minder dan gemiddeld.
• Koop geen aanbiedingen van kort houdbaar voedsel als je weet dat je dat niet op tijd kunt opmaken.
• Maak goed gebruik van je vriezer om de houdbaarheid van eten en restjes te verlengen.
• Onthoud dat houdbaarheidsdata vooral een indicatie geven. Gebruik je zintuigen: oogt het nog goed? Ruikt het nog goed? Tenslotte: smaakt een klein hapje nog goed?
• Gebruik kleine restjes voor de lunch of in een restdiner: salades, stoofpotjes, pastasauzen en soepen lenen zich bijzonder goed voor dit doel!
• En natuurlijk: koop producten uit de kringlooplandbouw, zoals de producten van Land van Ons.
• Om dezelfde reden: help de biologische landbouw, bijvoorbeeld door deelnemer in Land van Ons te worden of je aantal m2’s te vergroten als je dat al bent.

Tekst: Marijke Wempe

Meer lezen?
https://www.milieucentraal.nl/eten-en-drinken/voedselverspilling/hoeveel-voedsel-verspillen-we
https://www.vpro.nl/programmas/tegenlicht/kijk/afleveringen/2022-2023/de-voedsel-bv.html
https://www.milieucentraal.nl/eten-en-drinken/voedselverspilling/hoeveel-voedsel-verspillen-we
https://research.wur.nl/en/publications/monitor-voedselverspilling-update-2009-2020
https://samentegenvoedselverspilling.nl/kennisbank/hoeveel-voedsel-verspillen-we-in-nederland
https://ffl.org/nl/articles/hunger-in-europe-the-facts-you-didnt-know
https://natuurenmilieu.nl/themas/eten-drinken/voedselverspilling/hoe-erg-is-voedselverspilling
https://www.parlementairemonitor.nl/9353000/1/j9vvij5epmj1ey0/vm2ec2lpzazr